ҚАЗАҚ ТІЛІ МЕН ӘДЕБИЕТІ ПББ тест сұрaқ-жaуaп 10-нұсқа

                                 Ежелгі дәуір   әдебиеті

Ежелгі дәуір әдебиеті бес кезеңнен тұрады:

1.Біздің заманымызға дейінгі жазу- сызулар   мен  аңыз- жырлар.  ( Сақ,ғұн, үйсін  дәуірі б.з.б    VII ғ. – б.з. IV ғ.) Бұл дәуірлерден бізге келіп  жеткен   Есік жазуы , Тарғытай, Алып  Ер Тұңға (Тоңа), Тұмар патшайым,Ширақ батыр , Зарина сұлу, Мөде батыр т.б. жайындағы аңыз- жырлар бар. Сақтардың  26 әріптен  тұратын  жазуы болған. Сактар көне туркі тілінде сөйлеген.

 2.Түркі қағанаты дәуіріндегі әдебиет. (V-VIII ғ.ғ.) Орхон ескерткіштері     -«Білге», «Күлтегін», «Тоңұқұқ»  жырлары, жазған  кісі- Йоллығ тегін.

 3.Оғыз дәуіріндегі әдебиет. (ІХ-  Х ғ.ғ.)   «Қорқыт ата кітабы» , «Оғыз қаған»   жыры ( VIII-ІХғ.ғ) 

 4.Ислам дәуіріндегі  әдебиет . (Х- ХІІ ғ.ғ)  Бұл дәуір әдебиеті шығарма иесінің   шыққан ортасына қарай  екіге бөлінеді.

а)Сыр бойы әдебиеті: Әл- Фараби, Ахмет Йасауи, Ахмет Йүгінеки , Сүлеймен  Бақырғани.

ә)Қарахан   әдебиеті: Жүсіп Баласағұн, Махмұт   Қашқари.

 5.Алтын Орда  дәуіріндегі   әдебиет: (ХІІІ-  ХІV ғ.ғ) Рабғузи , Хорезми, Сәйф  Сараи.

 Алып Ер Тоңа- өте көне замандарда өмір сүрген   түркілердің  көсемі, Иран ақыны Фирдоусидің  «Шаһнама» (ХІ ғ.) кітабының кейіпкері (Афрасияп деп  аталған) болған .Төрт ұлы болған: Барысхан , Қарахан, Шиде, Алақ, Алып  Ер Тоңаны жоқтау жыры  М.Қашқаридің «Түркі  сөздерінің жинағына» енген.

 Қорқыт (VІІІ ғ.)-  тарихи тұлға аңыз  кейіпкері. Туып- өскен  жері- Сыр бойындағы Жанкент (Жаңакент) қаласы. Қобыз  аспабын ойлап  тапқан, ұрпақтарға «Желмая», «Аққу», «Елім ай» , «Қорқыт күйі», т.б. күйлерді қалдырған.

        «Қорқыт ата  кітабының» (ХV  ғасырда жазылған) бізге жеткен екі  нұсқасы бар. Дрезден қаласында 12 жырдан  тұратын қолжазбасы және Италияда (Ватикан)  6 жырдан тұратын қолжазбасы. Алғаш  рет ХХ ғасырда хатқа  түсірілген.

         «Қорқыт ата кітапбы» -VIII  ғасырларда және одан бұрын туған аңыз -дардың жинағы. Кітаптағы жырлар: « Қазанбектің  ауылын жау шапқалы туралы жыр»,  «Дерсе хан ұлы Бұқаш  туралы жыр» , «Төбекөз  дәуді   жеңген  Бисат батыр» ,т.б. «Бамсы Бейрек жыры» оқиғасы, құрылысы жағынан   «Алпа- мыс батыр» жырына жақын   келеді.Кітапта нақыл сөздер көптеп кездеседі.

 «Оғыз қаған»  жырының ұйғыр әрпімен жазылған  нұсқасы Париж кітапханасында сақталып  келген. 40- тан  астам хикаядан тұрады. (Жыр  кейіпкерлері:Оғыз, анасы - Айқаған, ақылшы кеңесшісі- Ұлық Түрік  ұлдары-  Күн  Ай , Жұлдыз ,Көк , Тау, Теңіз ,Ормандағы ғажап аң-Қат ,жол көрсетуші- Көк бөрі) 

   Жыр ІХ ғасырда жинақталып,ХІV ғасырда хатқа түскен.Жырдың басты идеясы бүкіл түркі елін бірлікке шақыру, достық пен адамгершілікке үндеу, сыртқы жауға қарсы күресу. Қыпшақ, қаңлы,қардұқ, қалаш рутайпаларының шығу   тегін  жеке кісілердің  оқиғасымен байланыстырады. Жырда оғыздардың Көк Тәңіріне табынып, өздерін Көк   Бөріден тарататыны аңғарылады.

 Әбунасыр әл - Фараби  ( 870-950 ж. ж) ақын, ойшыл, ғұлама. Музыка, математика,логика, философия, астрономия, әдебиеттану ғылымдарымен  айналысқан. Шығыс ғалымдары Аристотельден кейінгі   «Екінші  ұстаз»  деген   атақ  берген.

 Ғылымның  көптеген салаларын  меңгергеріп, 150-ге тарта ғылыми  еңбектер (трактаттар) жазған. Еңбектері: «Музыканың  үлкен кітабы» , «Қайырлы  қала тұрғындарының көзқарасы», «Өлең өнерінің  қағидалары»,  «Риторика» , «Китаб аш шеер» ( «Өлең кітабы»), «Философияны оқу үшін не білу   керек?», «Ақылдың мәні туралы»   т.б.

«Музыканың үлкен кітабында» түркілердің  музыкалық   аспабы болған тоғыз ішекті домбыраның құрылысын  сипаттаған.Платон, Аристотель, Пифагор, Евклид ,Птоломей еңбектерін  меңгеріп, оған араб тілінде түсініктеме жазған.

Ахмет  Йасауи (ХІІ ғ. Туған жылы  белгісіз 1166 жылы  қайтыс  болған). Еңбектері: «Диуани хикмет»  («Даналық кітабы»), түркі тілінде араб  әліпбиімен жазылған,149 хикметтен тұрады. «Диуан»- жинақ, «хикмет»-  «Алланың ақ жолы» деген ұғымды білдіреді.

Жүсіп Баласағұн (ХІ ғ. 1015-1016 жылдары туған,қайтыс болған жылы белгісіз).

Еңбектері: «Құдатғу біліг»  («Құтты білік»). 85 тараудан  6500- ден   аса бәйіттен тұрады (13040 жол) және   3 қосымшасы  бар.Кемел мемлекет- тің сипаты баяндалады. Кітапты Шығыс патшалары   көшіртіп алып оқитын  болған, Фирдоусидің «Шаһнамасымен» қатар қойып,   «Түркі шаһнамасы» деген  атақ  берген.

     Кітапта төрт  кейіпкер бар: Күнтуды бек- әділет  бейнесі,Айтолды уәзір –бақыт бейнесі,Өгдүлміш- уәзірдің  баласы,   ақыл- сана бейнесі,Одғұрмыш- уәзірдің бауыры, қанағат бейнесінде алынған.

Махмұт  Қашқари  (ХІ ғ. 1029-1039 жылдар  аралығында туған,қайтыс болған жылы белгісіз)  білімпаз тілші, ғалым,әдебиет үлгілерін жинақтаушы. «Диуани лұғати- т -түрік» («Түркі сөздерінің жинағы»). 1070 жылдары жазылған, 3 кітап- тан тұрады. 6,5 мыңға жуық түркі сөзіне арапша түсінік берілген. 260-тан астам мақалдың  60-ы   қазіргі күнде тілімізде  ешбір өзгеріссіз қолданылады.

Рабғузи (ХІVғ)  Еңбектері: «Қисас- ул -әнбиа» («Әулие -әнбиелер туралы қиссалар»),1370 жылы  жазылған ,ежелгі шығыс мифтері  мен аңыздары, өлең- әңгімелерінің жинағы.

Сәйф  Сараи  (1320-1396 ж.ж.)      Еңбектері: «Гүлстан бит- түрки»(Түркіше Гүлстан»),   8 тарау, кіріспе  , қорытындыдан  тұрады, Сағдидің «Гүлстан  кітабынан» ( 1258)  түркі тіліндегі аударма  нұсқасы. Төл   туындысы  «Суһаил  мен   Күлдірсін».

Хорезми    «Мұхаббатнама», 1353  жылдары жазған , 473 бәйіттен тұрады;Хусам Кәтиб   «Жұмжұма  сұлтан»; Құтып (Құтб)  «Хұсрау-   Шырын» ,1341-1342 жыл дары Әзірбайжанның ұлы ақыны Низамидің осы аттас поэмасы  негізінде түркі тілінде жазған, Сүлеймен Бақырғани  «Дүниенің ақыры»; Ахмет Йүгнеки «Хибатул- хақайқ» («Ақиқат сыйы»)  14 тарау , 235 өлеңнен тұрады;Мұхаммед   Хайдар Дулати (1499-1551ж.ж)  «Тарихи Рашиди» кітабы, «Жаһаннама» дастаны.

• Ежелгі дәуір әдебиеті: (5 кезеңге бөлінеді)
• Қазақстанның қазіргі аумағында өмір сүрген сақ ,ғұн,үйсіндердің «түркілер »атанған ғасыры -: (Заманымыздың V ғасыры ).
• «Аға, саған бұл ошақ! Ошағынан безгендер, тізеңді бүк! Халықта азық-түлік мол болғай!»-деген сөз жазылған шығарма: (Есік қаласынан табылған Алтын Бекзаданың жанындағы күміс тостағанда)
• 3.Сақ, ғұн дәуірінен келіп жеткен шығарма: («Алып Ер Тұңғаны(Тоңаны) жоқтау»).
• «Бөрідей жұрт ұлысынп,

Айқаймен жаға жыртысып.

Өкірген үнін өшіртіп,

Жылаған көзден жас өрер,»- деген үзінді алынған жыр: («Алып Ер Тұңғаны жоқтау»).

• Алып Ер Тұңғаның өз заманындағы мәртебесі:( Түркілердің көсемі»)
• Иранның ұлы ақыны Фирдоусидің «Шаһнама»кітабының кейіпкері болғантүркі көсемі : («Алып Ер Тұңға).
• «Алып Ер Тұңғаны жоқтау» жырын қазақ тіліне аударды: ( Асқар Егеубай)
• *.... Ерлікті қаза сынады,
• Бектерім жасын бұлады.
• Бөрідей ұлып жылады,
• Жоқтады жыртып жағасын,- деген жолдарарналған жоқтау: («Алып Ер Тоңа)
• Ғалымдардың түркі жазуларына берген атауы: (Руна жазуы)
• «Руна жазуы» деген ұғым: «Скандинавия халықтарының сөзі»
•  «Күлтегін»жырын тапқандар: (Швед Иогани, орыс ғалымы Н.М.Ядриницев `(ХVІІІ-ХІХ).
• Көне түркі жазуын алғаш рет оқыған ғалым:( Вильгельм Томсен – дат ғалымы)
• Орхон жазуының сырын алғаш рет ....ашты: :( В. Томсен1893 жылы)
• Тасқа қашалған көне жәдігерлердің ішінде бізге жеткендердің ең ірілері:( «Күлтегін»,« Тоныкөк», «Білге қаған»  ескерткіштері
• «Күлтегін»,« Тоныкөк» - қай ғасырдың туындысы ? (VІ-  VІІІ ғ.ғ) 
• «Күлтегін»,« Тоныкөк» дастандарының тастағы жазуы табылған жер( Орхон- Енисей  өзендері аңғарлары)
• Орхон жырларының негізгі  ойы мен мұраты: ( Ел тәуелсіздігін аңсау)
• «Күлтегін» жырының негізгі тақырыбы: ( Ерлік, ел қорғау)
• **«Күлтегін» жырында суреттелетін түркілердің қасиетті мекені :(Өтүкен аймағы)
• **«Күлтегін» жырында  баяндалатын оқиға ( Түркі қағанатының жорықтары)
• *«Күлтегін»,« Тоныкөк» жырларын жазған: (Йоллығ Тегін)
• *«Күлтегін» жырындағы        жырау ( Тоныкөк ( Тонұқұқ)
• Тоныкөк кім болған? ( Қағанның кеңесшісі)
• *Күлтегін батырдың ақылшысы, кеңесшісі( Тоныкөк)
• *«Күлтегін» жырындағы        Елтеріс, Қатаған, Білге қағандардың        ақылшысы болған кейіпкер ; ( Тоныкөк)
• *«Күлтегін» жырындағы        Күлтегін мен Білгенің әкесінің аты: (Елтеріс қаған)
• *Елтеріс хан өмірден өткенде артында қалған ұлы: (Білге)
• *Әкелері Елтеріс қайтыс болғанда балалары Күлтегін мен Білгенің жастары: ( Білге 7 жаста, Күлтегін 5 жаста)
• P.S....Әкем қаған өлгенде 
• Інім Күлтегін жеті жаста қалды.
• Он жаста Ұмай текті шешемнің бағына
• Інім Күлтегін ер атанды.- деген ( «Күлтегін » жырынан)( 9 сынып «Қазақ әдебиеті» хрестоматиясы)
• *«Күлтегін» жырындағы        «тауғаштар» деп аталатын тайпа . ( Қытайға қараған түркі тайпалары)
• *«Күлтегін» жырында түркілер 50жыл бойы  қай халықтың бодандығында болған : «Тауғаштардың»
• *«Күлтегін» ескерткішінің        көшірмесі қойылған жоғарғы оқу орны: ( Л.Н. Гумилев атындағы Евразия ұлттық университеті)
• *«Күлтегін» ескерткішінің        көшірмесі Астана қаласына қай жылы әкелінген: (2001)
• ***«Күлтегін» жырына сәйкес мәліметтер : ( Түркі қағанатының жорықтарын суреттейді.* Алғаш тапқан швед офицері Иогани; «Руна» жазуымен жазылған)
• *** Орхон- Енисей жырлары кімге арналған? : (Күлтегін, Тоныкөкке)

Орхон- Енисей ескерткіші кейіпкерлері: Білге қаған ,Тоңұқұқ, Күлтегін)

• VІІІ ғасырда Сыр бойында өмір сүрген батыр, атақты ақын,күйші аңыз кейіпкері: ( Қорқыт)
• «Қорқыт ата » кітабының жыр саны: (12) ( Кітаптың сақталған екі нұсқасы бар)
• «Қорқыт ата »  кітабында нақыл, мақал-мәтел : ( Жиі ұшырайды)
• «Баба атын шығармаған жігерсіз ұл баба        тілін бүгілткенше, бүгілтпегені игі» нақыл сөздің авторы : (Қорқыт)
• «Қыз анадан көрмейінше, өнеге алмас,
• Ұл атадан көрмейінше, сапар шекпес.»-деген нақыл сөздің иесі : (Қорқыт)
• 12 жырдан тұратын «Қорқыт ата» кітабындағы қай жыр оқиғасы, құрылысы жағынанэпостық жырдың қайсысына жақын келетіні: («Бамсы Бейрек» жыры, «Алпамыс батыр»жырына жақын келеді)
• «Қорқыт ата» кітабына енген жыр:( « Байбөрі баласы Алып Бамсы» жыры)
• «Дерсеханұлы Бұқаш туралы жыр» : ( «Қорқыт ата» кітабындағы жыр)
• «Қорқыт ата» кітабындағы «Дерсеханұлы Бұқаш туралы жырда» сөз болатын тақырып: ( Анаға деген түркі халықтарының құрметі)
• «Қорқыт ата» кітабындағы кездесетін кейіпкер : ( Қазан бек)
• Аңыз бойынша ажал Қорқытқа келеді:( Жылан болып)
• Қорқыт бабаның қобызшылар сақтап қалған күйі : («Желмая» )
• ***«Қорқыт ата» кітабына сәйкес мәліметтер : ( *Алғаш ретХХғасырда хатқа түскен; * Қарасөзбен жазылған 12 жырдан тұрады;* Қазан бектің ел қорғаған ерлігін жырлайды)
• ***Қорқыттың нақыл сөздері(* Ескі қамыс біз болмас, Ежелгі дұшпандос болмас; * Алла демейінше іс түзелмес,Тәңірі бермейінше, ер байымас;* Тәкаппарлықты Тәңірі сүймес)

1. • Түркі халықтарына ортақ көркем шығарма: ("Оғызнама")
2. • "Оғызнаманың" ұйғыр әрпімен жазылған нұсқасы сақталған жер:(Париждің кітапханасы)
3. "Огызнамадағы" хикая саны: (Қырықтан астам )
4. "Огызнаманың" басты идеясы: (Бүкіл түркі елін бірлікке шақыру,
5. достық пен адамгершілікке үндеу, сыртқы жауға карсы күресу)
6. "Огызнамада" мол кездеседі: (Мифологиялық суреттер)
7. "Оғыз Қаған" жырындағы Оғыздың ақылшысы: (Ұлық Түрк)
8. • Үрім қаған елін бағындырған кейіпкер: (Оғыз қаған)
9. • Жырдағы Оғыз қағанның анасы: (Айқаған)
10. • Оғыз батырдың жер қайысқан қолын жеңістен-жеңіске бастап жүреді: (Көкбөрі)
11. • Оғыздар киелі санаған түс: (Көк)
12. • "Мұзтау" деген тау атауы көне әдеби ескерткіштің қайсысында аталады?("Оғызнама")
13. • Ислам дәуіріндегі әдебиетке жататындар: (Әл-Фараби, А. Яссауи,Ж. Баласағұн, М. Қашқари)
14. *** Орта ғасырлық ойшылдар: (*Әл-Фараби; *Ахмет Йасауи; *АхметЙүгнеки)
15. *** Орта ғасырлардағы түркі әдебиетіне жататын шығармалар: (***Құтты
16. білік" кітабы; **"Даналық кітабы" еңбегі; ***Түркі сөздерінің жинағы"кітабы)
17. • Әбу Насыр әл-Фараби: (Ғалым, ақын, әдебиетші)
18. • Әл-Фарабидің толық аты-жөні: (Мұхаммед ибн Мұхаммед ибн узлағ Тархани)
19. • Әл-Фарабидің шығармалары жататын ежелгі дәуір әдебиеті кезеңі: (Ислам дәуіріндегі әдебиет)
20. • Ескендір Зұлқарнайынның тәрбиешісі болған ұлы ғалым: (Аристотель)

             • Түркі халықтарына ортақ көркем шығарма: ("Оғызнама")

1. • "Оғызнаманың" ұйғыр әрпімен жазылған нұсқасы сақталған жер:
2. (Париждің кітапханасы)
3. "Огызнамадағы" хикая саны: (Қырықтан астам )
4. "Огызнаманың" басты идеясы: (Бүкіл түркі елін бірлікке шақыру,
5. достық пен адамгершілікке үндеу, сыртқы жауға карсы күресу)
6. "Огызнамада" мол кездеседі: (Мифологиялық суреттер)
7. "Оғыз Қаған" жырындағы Оғыздың ақылшысы: (Ұлық Түрк)
8. • Үрім қаған елін бағындырған кейіпкер: (Оғыз қаған)
9. • Жырдағы Оғыз қағанның анасы: (Айқаған)
10. • Оғыз батырдың жер қайысқан қолын жеңістен-жеңіске бастап жүреді: (Көк
11. бөрі)
12. • Оғыздар киелі санаған түс: (Көк)
13. • "Мұзтау" деген тау атауы көне әдеби ескерткіштің қайсысында аталады?
14. ("Оғызнама")
15. • Ислам дәуіріндегі әдебиетке жататындар: (Әл-Фараби, А. Яссауи,
16. Ж. Баласағұн, М. Қашқари)
17. *** Орта ғасырлық ойшылдар: (*Әл-Фараби; *Ахмет Йасауи; *Ахмет
18. Йүгнеки)
19. *** Орта ғасырлардағы түркі әдебиетіне жататын шығармалар: (***Құтты
20. білік" кітабы; **"Даналық кітабы" еңбегі; ***Түркі сөздерінің жинағы"
21. кітабы)
22. • Әбу Насыр әл-Фараби: (Ғалым, ақын, әдебиетші)
23. • Әл-Фарабидің толық аты-жөні: (Мұхаммед ибн Мұхаммед ибн узлағ
24. Тархани)
25. • Әл-Фарабидің шығармалары жататын ежелгі дәуір әдебиеті кезеңі: (Ислам
26. дәуіріндегі әдебиет)
27. • Ескендір Зұлқарнайынның тәрбиешісі болған ұлы ғалым: (Аристотель)

Әбу Насыр әл- Фараби еңбегі:(«Өлең өнердінің қағидалары»)

Әбу Насыр әл- Фараби «Өлең өнердінің қағидалары» кітабында ақындарды неше топқа бөледі: 3

«Кімде-кім хикмет(философия)білімін оқып үйренуге кіріспек болса,ол ең  алдымен жас болуы,ниеті дұрыс,әдепті,қайырымды адам болуы керек»,-деген пікірді айтқан ғұлама ғалым: (Әбу Насыр әл-Фараби)

Мұхтар Шахановтың «Арман»,Әнуар Әлімжановтың «Ұстаздың оралуы»атты тарихи туындылары арналған: (Әбу Насыр әл-Фараби бабамызға)

Мұхтар Шахановтың «Арман»өлеңінде бала Әбу өзінің мақсатын дана   қария қалай түсіндірген:(Ғылым мен өнердің шамын жағу)

Мұхтар Шахановтың «Арман»өлеңінің оқиғасы өтетін жер: (Отырар)

Мұхтар Шахановтың Әбу Насыр әл- Фараби өмірінен алынған өлеңі: («Арман»)

Ахмет Йасауидің өмір сүрген уақыты:(ХІІ ғасыр)

Қожа Ахмет Йасауи: (Дін ағартушы)

Сопылық әдебиеттің негізгі өкілі: (Қожа Ахмет Йасауи)

Қожа Ахмет Йасауидің ұстазы: (Арыстан баб)

Қожа Ахмет Йасауидің өміріне тән дерек(7 жасында Арыстанбабты іздеп табады)

«Диуани хикмет» еңбегінің авторы(Қожа Ахмет Йасауи)

Қожа Ахмет Йасауидің кітабы: («Диуани хикмет») 

«Диуани хикмет» кітабының қазақша атауы: («Даналық кітабы»)

Қожа Ахмет Йасауидің «Даналық кітабын» тақырып жағынан бөлуге болады:

(2 топқа);(1.Сопылық ілім туралы.2.Дәуір,қоғамды жырлаған шығармалары)

«Жеті жаста Арыстанбабқа қылдым сәлем,

Осы халде мың зікірін қылдым тәмам...»-тармақтарының иесі: (Қожа Ахмет Йасауи)

Қожа Ахмет Йасауидің хикметтерінде неше жасқа дейінгі өмірі суреттеледі: (63)

63 жасқа келген Мұхаммед пайғамбардың жасынан артық өмір сүруді қажетсінбей,қылуетке түскен ортағасырлық ойшыл: (Қожа Ахмет Йасауи)

(Қылует-арабша «оңашалану» деген сөз,жер астындағы үй)

Ахмет Йүгінекидің еңбегінің аты:(«Ақиқат сыйы»)

Ахмет Йүгінекидің  «Ақиқат сыйы» атты кітабы неше өлең жолынан тұрады: (466)

«Ақиқат сыйы» кітабының қолжазбасы қайда сақталған:(Стамбұлдағы Тоқпалы сарайы)

Жүсіп Баласағұн мен Махмұд Қашқари өмір сүрген ғасыры:(ХІ ғ.)

«Түрік шаһнамасы» атанған орта ғасырдағы түркі әдебиетінің үлгісі(Ж.Баласағұн «Құтты білік»)

Жүсіп Баласағұн кітабының аты: («Құтадғу біліг»)

«Құтты білік» дастанының басты идеясы неше принципке негізделіп жазылған: (4)

Әділет,дәулет,ақыл мен қанағат жайлы кітап: («Құтадғу біліг»)

Әділет,дәулет,ақыл мен қанағат жайлы кітап жазған ғұлама: (Ж.Баласағұн)

«Құтадғу біліг» дастанындағы ақыл-парасат бейнесі:(Өгдүлміш)

Әділдік бейнесі: (Күнтуды бек («Құтты білік»)

Уәзір аты: (Айтолды)

Күнтуды бек: әділет бейнесі

Айтолды уәзір-бақыт бейнесі

Өгдүлміш-уәзірдің баласы,ақыл –сана бейнесі

Одғұрмыш-уәзірдің бауыры,қанағат бейнесі

Ж.Баласағұнның «Құтты білік» дастанында мемлекетті дұрыс басқару үшін ең алдымен керек нәрсе: (Әділдік)

«Құтадғу білік» дастанындағы Өгдүлміш айтқан пайдасыз үш нәрсені табыңыз: (Өтірік айту, сараңдық,жауыздық)

Жазған кітабын Табғаш Қара Боғра ханға тарту еткен ақын:(Ж.Баласағұн) 

Ж.Баласағұнға берілген «хас хажиб» атағының мағынасы:(Сарай министрі)

«Көп сөйлеме-азбан келтір иінін.

Бір сөзбен шеш,түмен сөздің түйінін,»-деп айтқан: :(Ж.Баласағұн)

Махмұт Қашқаридің өмір сүрген мезгілі: (ХІ ғ.)

• Түркі халықтарының ортақ мұрасы  (Оғызнама)    
•  Оғызнаманың ұйғыр әрпімен жазылған нұсқасы сақталған жер (Париждің кітапханасы)
•  Оғызнамадағы хикая саны (қырықтан астам)
•  Оғызнаманың    басты идеясы  (Бүкіл түркі елін бірлікке шақыру,достық пен адамгершілікке үндеу,сыртқы жауға қарсы күресуі)
• «Оғызнамада» мол кездеседі (мифологиялық суреттер) 
• «Оғыз қаған» жырындағы оғыздың ақылшысы (Ұлық түрік)
• Үрім қаған елін бағындырған кейіпкер (Оғыз қаған)
• Жырдағы  Оғыз қағанның анасы  (Айқаған)
• Оғыз батырдың жер қайысқан қолын жеңістен-жеңіске бастап жүреді        (Көкбөрі)
•  Оғыздар киелі санаған түс (Көк)
• «Мұзтау» деген тау атауы көне әдеби ескерткіштің қайсысында аталады?(Оғызнама)   

1 АХМЕТ ЙУГІНЕКИДІҢ «АҚИҚАТ СЫЙЫ» АТТЫ КІТАБЫ НЕШЕ ӨЛЕҢ ЖОЛЫНАН ТУРАДЫ: 466 

2 «АҚИҚАТ СЫЙЫ» КІТАБЫНЫҢ ҚОЛ ЖАЗБАСЫ ҚАЙДА САҚТАЛҒАН.CТАМБУЛДАҒЫ ТӘПҚАЛЫ САРАЙЫ

3 ЖҮСІП БАЛАСАҒУН МЕН МАХМҰТ ҚАШҚАРИДІҢ ӨМІР СҮРГЕН ҒАСЫРЫ.11 ҒАСЫР

4 «ТҮРКІ ШАҺНАМАСЫ» АТАНҒАН ОРТА ҒАСЫРДАҒЫ ТҮРКІ ӘДЕБИЕТІНІҢ УЛГІСІ.ЖҮСІП БАЛАСАҒҰН «ҚҰТТЫ БІЛІК»

5 ЖҮСІП БАЛАСАҒҰННЫҢ «ҚҰТТЫ БІЛІГІ» ҚАЗАҚ ТІЛІНДЕ ТҰҢҒЫШ РЕТ ҚАШАН ЖАРЫҚ КӨРДІ?1986Ж АУДАРҒАН АСҚАР ЕГЕУБАЕВ

6 ВАЛИДОВ ҚАЙСЫ ӘДЕБИ ЖӘДІГЕРДІҢ НҰСҚАСЫН ТАПТЫ?ҚҰТТЫ БІЛІК

7 КЕМЕЛ МЕМЛЕКЕТТІҢ СИПАТЫН БАЯНДАЙТЫН ЕҢБЕК  ҚҰТТЫ БІЛІК КІТАБЫ 

8 КҰТТЫ БІЛІК ДАСТАНЫНЫҢ БАСТЫ ИДЕЯСЫ НЕШЕ ПРИНЦИПКЕ НЕГІЗДЕЛІП ЖАЗЫЛҒАН 4

9 ӘДІЛЕТ, ДӘУЛЕТ , АҚЫЛ МЕН ҚАНАҒАТ ЖАЙЛЫ КІТАП ҚҰТТАУДАҒЫ БІЛІК ЖАЗҒАН ЖУСІП БАЛАСАҒҰН

10 КҮНТУДЫБЕК – ӘДІЛЕТ БЕЙНЕСІ

11 АЙТОЛДЫ УӘЗІР – БАҚЫТ БЕЙНЕСІ

12 ӨГДҮЛМІШ – УӘЗІРДІҢ БАЛАСЫ АҚЫЛ-САНА БЕЙНЕСІ

13 ОДҒҰРМЫШ – УӘЗІРДІҢ БАУЫРЫ ҚАНАҒАТ БЕЙНЕСІ 

14 ЖҮСІП БАЛАСАҒҰННЫҢ «ҚҰТТЫ БІЛІК» ДАСТАНЫНДА МЕМЛЕКЕТТІ ДҰРЫС БАСҚАРУ УШІН ЕҢ АЛДЫМЕН КЕРЕК НӘРСЕ ӘДІЛДІК 

15 ҚҰТАДҒУ БІЛІК ДАСТАНЫНДАҒЫ ӨҒДУЛМІШ АЙТҚАН ПАЙДАСЫЗ УШ НӘРСЕ ӨТІРІК АЙТПАУ САРАҢДЫҚ ЖАУЫЗДЫҚ

16 ЖАЗҒАН КІТАБЫН ТАБҒАШ ҚАРА БОҒРА ХАНҒА ТАРТУ ЕТКЕН АҚЫН ЖҮСІП БАЛАСАҒҰН 

17 ЖҮСІП БАЛАСАҒҰНҒА БЕРІЛГЕН « ХАС ХАЖИБ» АТАҒЫНЫҢ МАҒЫНАСЫ САРАЙ МИНИСТРІ 

18 «КӨП СӨЙЛЕМЕ –АЗБЕН КЕЛТІР ИІНІН 

      БІР СӨЗБЕН ШЕШ ТҮМЕН СӨЗДІҢ ТҮЙІНІН»- ДЕП АЙТҚАН ЖҮСІП БАЛАСАҒҰН

19  ӘР ЖЕРДІҢ СӨЙЛЕУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІН ЗЕРТТЕП МАҚАЛ МӘТЕЛ ЖЫРЛАРЫН ЖИНАҒАН ҚАЗАҚ ЖЕРІНІҢ ДӨҢГЕЛЕК КАРТАСЫН ЖАСАҒАН ОЙШЫЛ МАХМҰТ ҚАШҚАРИ

20 МАХМҰТ ҚАШҚАРИДІҢ ҒЫЛЫМИ ЕҢБЕГІ «ДИУАНИ ЛҰҒАТ АТ-ТҮРІК» - 11 ҒАСЫРДА ЖАРЫҚ КӨРГЕН

21 МАХМҰТ ҚАШҚАРИДІҢ «ТҮРІК СӨЗДЕРІНІҢ ЖИНАҒЫ» КІТАБЫ НЕШЕ КІТАПТАН ТҰРАДЫ 3 КІТАПТАН ТҰРАДЫ 

22 КӨНЕ ДӘУІРДЕГІ ТІЛ БІЛІМІНІҢ БАСТЫ САЛАЛАРЫ БОЙЫНША ТЕОРИЯЛЫҚ ТҰРҒЫДАН ҚҰНДЫ ТҮЙІНДЕР ЖАСАҒАН ҒЫЛЫМИ ЕҢБЕК «ДИУНИ ЛҰҒАН АТ-ТҮРІК»

23 ЕДІЛ МАҢҒЫСТАУ ІЛЕ САЙРАМ Т Б ЖЕР СУ АТТАРЫНА БАЙЛАНЫСТЫ МАҢЫЗДЫ ДЕРЕКТЕР АЙТЫЛҒАН ЕҢБЕК МАХМҰТ ҚАШҚАРИ « ТҮРІК СӨЗДЕРІНІҢ ЖИНАҒЫ»

24 ТҮРКІЛЕР ТУРАЛЫ ЖАЗЫЛҒАН «ҰЛЫ ТӘҢІР АЙТАДЫ: « МЕНІҢ БІР ТАЙПА ҚОСЫНЫМ БАР  ОЛАРДЫ “ТҮРІК” ДЕП АТАП ЖҮЗДЕРІ МЕЙІРІМДІ ӘДЕПТІ ҮЛКЕНДЕРДІ ҚҰРМЕТТЕЙ БІЛЕТІН КІШІПЕЙІЛ УӘДЕЛЕРІНЕ БЕРІК ТҰРАТЫН МӘРТ….» ДЕГЕН СӨЗДЕРДІҢ АВТОРЫ МАХМҰТ ҚАШҚАРИ

25 ҚҰТЫПТЫҢ НИЗАМИДЕН АУДАРҒАН ДАСТАНЫН: ХҰСЫРАУ-ШЫРЫН

26 «ХҰСЫРАУ-ШЫРЫН» ДАСТАНЫН БАСТЫ КЕЙІПКЕРІ:  (ШЫРЫН) БИСАТ ТЕМІРУЛ ДЕРСЕХАН БАМСЫ БАЙРАҚ-«ҚОРҚЫТ АТА КІТАБЫНАН»

ЕКЕНДІГІ (АРАБ ПАРСЫ СӨЗДЕРІ АРАЛАСҚАН ТҮРКІ РУ-ТАЙПАЛАРЫНЫҢ КІТАБИ ТІЛІ)

28 ҰЛЫ МОҒОЛ ИМПЕРИЯСЫНЫҢ НЕГІЗІН ҚАЛАҒАН МҰХАММЕД БАБЫР

29 «ЖАМИҒАТ-ТАУАРХИ» (ЖЫЛНАМАЛАР ЖИНАҒЫ)ЕҢБЕГІНІҢ АВТОР: ҚАДЫРҒАЛИ ЖАЛАЙРИ

*ФИРДОУСИДІҢ КІТАБЫ: ШАХНАМА

* ФИРДОУСИДІҢ «ШАХНАМАСЫН» ЖАТҚА АЙТЫП ЖЫРШЫ БАЛА АТАНҒАН СӘБИТ БІРТЕ-БІРТЕ САУАТ АШАДЫ» БҰЛ ПІКІРДІҢ ИЕСІ Т.ӘЛІМҚҰЛОВ

*ЕЖЕЛГІ ТҮРКІЛЕР ӘЙЕЛ ТӘҢІРІ ДЕП САНАҒАН : ҰМАЙ АНАНЫ 

*ЕЖЕЛГІ ТҮРКІЛЕР ТАБЫНҒАН ҚҰДІРЕТТІ КҮШ ИЕСІ: КӨК ТӘҢІРІ

* АРАБ ТІЛІНДЕ БАЯНДАУ, ӘҢГІМЕЛЕУ МАҒЫНАСЫН БІЛДІРЕТІН ЕЖЕЛГІ ӘДЕБИЕТ ЖАНРЫ: ҚИССА

*М. ҚАШҚАРИДІҢ «ДИУАНИ-ЛҰҒАТ-АТ ТҮРІК» КІТАБЫНДА АТАЛАТЫН ТАЙПА САНЫ: 29

*«ДИУАНИ-ЛҰҒАТ-АТ ТҮРІК» ЕҢБЕГІ: ТҮРІК ХАЛЫҚТАРЫНА ОРТАҚ МҰРА

*М. ҚАШҚАРИДІҢ «ТҮРКІ СӨЗДЕРІНІҢ ЖИНАҒЫ» ЕҢБЕГІНЕ ЖАТПАЙТЫН ҚАТАР: ТҮРКІЛЕРДІҢ МУЗЫКАЛЫҚ АСПАБЫ БОЛҒАН ТОҒЫЗ ІШЕКТІ ДОМБЫРАНЫҢ ҚҰРЫЛЫСЫ СИПАТТАЛҒАН.

*М. ҚАШҚАРИДІҢ «ТҮРКІ СӨЗДЕР ЖИНАҒЫНА» ЕНГЕН МАҚАЛДЫҢ ТАҚЫРЫБЫ: БІРЛІК

*АЛТЫН ОРДА ДӘУІРІ ӘДЕБИЕТІНІҢ ӨКІЛДЕРІ СӘЙФ САРАИ РАБҒУЗ

*13-14 ҒАСЫРЛАРДА АЛТЫН ОРДА МЕМЛЕКЕТІ КЕЗІНДЕ ЖАЗЫЛҒАН ҚИСАС-УЛ-ӘНБИА КІТАБЫНЫҢ АВТОРЫ РАБҒУЗИ

*ЛҰҚМАН ХАКІМ ТУРАЛЫ ҚЫЗЫҚТЫ ӘҢГІМЕЛЕР КЕЗДЕСЕТІН ШЫҒАРМА ҚИСАС-УЛ-ӘНБИА 

*ЕЖЕЛГІ ШЫҒЫС МИФТЕРІ МЕН АҢЫЗДАРЫ ӨЛЕҢ-ӘНГІМЕЛЕРІНІҢ ЖИНАҒЫ ҚИСАС-УЛ-ӘНБИА

* «ҚАРЛЫҒАШТЫҢ АДАМҒА ДОСТЫҒЫ»  ЕРТЕГІСІ КЕЗДЕСЕТІН ЕҢБЕК; ҚИСАС-УЛ-ӘНБИА 

*РАБҒУЗИДІҢ «ҚИСАС-УЛ-ӘНБИА» КІТАБЫНЫҢ МАЗМҰНЫ: ДІНИ ҚАЙРАТКЕРЛЕР ТУРАЛЫ, ТАБИҒАТ ЖАРАТЫЛЫСЫНЫҢ ПАЙДА БОЛУЫ, ӘУЛИЕ-ӘНБИЕЛЕР ТУРАЛЫ, ПАЙҒАМБАРЛАР ТУРАЛЫ

* САЙФ САРАИ-ҚАЙ ДӘУІРДІҢ ӨКІЛІ: АЛТЫН ОРДА

* ПАРСЫ АҚЫНЫ САҒДИДІҢ «ГҮЛСТАН « КІТАБЫНЫҢ ТҮРКІ ТІЛІНДЕГІ АУДАРМАСЫН ЖАСАҒАН АҚЫН: САЙФ САРАИ

*САЙФ САРАИДІҢ НАЗИРАЛЫҚ ҮЛГІДЕ ЖАЗЫЛҒАН ДАСТАНЫ: «ГҮЛСТАН-БИТ-ТУРКИ»

* «ГҮЛСТАН-БИТ-ТУРКИ» НЕШЕ ТАРАУ: 8

*ХІІІ-ХІҮ ҒАСЫРДА ЕЖЕЛГІ ДӘУІР ӘДЕБИЕТІНДЕГІ ҚЫПШАҚ ТІЛІНДЕ ЖАЗЫЛҒАН ҚИССА, ДАСТАН, ШЕЖІРЕ:  «ГҮЛСТАН-БИТ-ТУРКИ»

*САЙФ САРАИДІҢ ТӨЛ ТУЫНДЫСЫ: «СУХАЙЛ МЕН КҮЛДІРСІН»

**САЙФ САРАИДІҢ ТҮРІКШЕ «ГҮЛСТА» КІТАБЫНЫҢ ТАРАУЛАРЫ: МАХАББАТ ПЕН ЖАСТЫҚ, КӘРІЛІК ПЕН ӘЛСІЗДІК, ТӘРБИЕНІҢ ЫҚПАЛЫ

1. «МҰХАББАТ-НАМЕ» ДАСТАНЫНЫҢ АВТОРЫ: ХОРЕЗМИ

*«МҰХАББАТ-НАМЕ» ДАСТАНЫНА ЖАТАТЫН ӘДЕБИЕТ КЕЗЕҢІ: АЛТЫН ОРДА ДӘУІРІ ӘДЕБИЕТІ

*«МҰХАББАТ-НАМЕ» ДАСТАНЫ ҚАЙ ЖЫЛДАРЫ ЖАЗЫЛҒАН:1353-1354

* САРАЙ ҚАЛАСЫНАН ШЫҚҚАН ҚҰТБ АҚЫННЫҢ ӨМІР СҮРГЕН ҒАСЫРЫ: ХІҮ ҒАС

• Көне заман ескерткіштерінің жазылу тілінің бірі шағатай тілі делінеді,оның қандай тіл екендігі: (Араб, парсы сөздері араласқан түркі ру-тайпаларының кітаби тілі); (ол сол кездегі барлық түркі тектес халықтарға

түсінікті тіл болған)

• Ұлы Моғол империясының негізін қалаған: (Мұхаммед Бабыр)

• "Жамиғат-тауарих" ("Жылнамалар жинағы") еңбегінің авторы:(Қадырғали Жалайри)

• Фирдоусидің кітабы: ("Шаһнама")

• "Фирдоусидің "Шаһнама сын" жатқа айтып, "жыршы бала" атанған Сәбит бірте-бірте сауат ашады. " Бұл пікірдің иесі: (Т. Әлімқұлов)

• Ежелгі түркілер әйел тәңірі деп санаған: (Май ананы (аңыз бойынша)

• Ежелгі түркілер табынған құдіретті күш иесі: (Көк Тәңірі)

• Араб тілінде "баяндау, әңгімелеу" мағынасын білдіретін ежелгі әдебиет жанры: (Қисса)

Халық  ауыз   әдебиеті

1.Қазақтың ауыз әдебиеті материалдың молдығы ,мазмұндылығы және түр көркемдігі жағынан қай халықтың   ауыз әдебиетінен  де кем түспейді.../ Қ.Жұмалиев/

2.Халқымыздың игі салт-дәстүрлері – біздің ең асыл мұрамыз. /Б.Момышұлы/

3.Қазақ халық ауыз әдебиетін зерттеген батыр – жазушы: / М.Ғабдуллин/

4.Қазақ фольклоры саласында еңбектер жазған: / С.Сейфуллин/

5.Ауыз әдебиетін 5 топқа бөліп жіктеген ғалым:- / А.Байтұрсынұлы/

6.Халық ауыз әдебиетінен   байқалатын негізгі сарын: /Қиыншылықты жеңіп,жақсы өмір сүруге үндейді./

Тұрмыс –салт жырлары

Тұрмыс-салт  жырлары   мазмұны жағынан 5 түрге бөлінеді:

1/   Төрт түлік малға ,еңбекке ,аңшылыққа байланысты туған  шығармалар және  Наурыз жырлары;

2/    Баланың дүниеге  келуіне ,есейіп  ер жетуіне байланысты туған шығармалар /шілдехана өлеңдері,бесік  жыры,тұсау кесу жыры,атқа мінгізу тойы/;

3/   Үйлену салтына байланысты өлең жырлар  /тойбастар,жар-жар,беташар,сыңсу/;

4/   Көңіл-күйді  білдіретін өлең- жырлар  / қоштасу,естірту,көңіл айту,жоқтау/

5/  Бата-тілектер.

Қойдың пірі- Шопан ата, төлі -қозы, шақыруы    -пұшайт-пұшайт

Ешкінің  пірі – шекшек ата,төлі – лақ, шақыруы – шөре –шөре. 

Жылқының  пірі – Қамбар  ата, төлі –құлын,  шақыруы – құрау –құрау.

Сиырдың  пірі -  Зеңгібаба , төлі – ұзау, шақыруы – ауқау –ауқау.

Түйенің  пірі – ойсылқара , төлі – бота, шақыруы – көс- көс.

*Тұрмыс- салт жырларының   басы түрлері  / Еңбек пен  шаруашылық кәсібіне  байланысты туған және  әдет- ғұрыпқа байланысты туған өлең  жырлар /

*Әдет –ғұрыпқа   байланысты туған өлең : / Лирикалық жанр/

*  «Бақыт іздеп,ғасырлар бойына сахараны шарлап шарқ ұрған мұңдар   жолаушы – қазақ  халқы,»- деген  пікірдің  иесі : / М.Әуезов/

* Еңбек  пен   шаруашылық  кәсібіне байланысты  туған өлең  жырларға   жататындар: / наурыз жыры, төрт түлік мал  мен   жануарлар   және аңшылық  туралы өлең  жырлар/

*Қазақтың ертедегі  күнкөріс  кәсібі:  /  Төрт түлік мал/

* Халықтың өзіне тән тұрмыс-тіршілігі, күнкөрісі жайлы   шығарылған өлең  түрі: /төрт түлік малға, еңбекке  байланысты   туған жырлар /

* «Бақташының сөзі» деген халық өлеңінің негізгі тақырыбы: /  әр түлікті бағып –қағудың қиындығы,өзіндік  ерекшелігі/.

* «Малдың баласын сүюі» не үшін айтылған? /  Адамның   малды бағалауы үшін/

* «Ай мүйізі шақпақтай,

Шүйделері тоқпақтай.

Тегене құйрық қошқарлы,

Малды берсең, қойды бер! / Шопан ата/ - деген шумақтағы,буын, бунақ сандары: / 7-8 буынды, 

2 бунақты/

* «Қой сүйеді баласын  «қоңырым» деп,

Ештеңені білмеген момыны деп,»-деген жыр:   /Малдың баласын сүюі/

*Керекті сөзді қойып ,толықтырыңыз: «Ешкі сүйеді баласын ......» /лағым деп,тастан-тасқа секірген  шұнағым» деп /

  *Ауыз әдебиетінде аз тоқталады: /Сиырға /

* Сиыр туралы жыр: / Зеңгі бабаға/

* Тұрмыс-салт   жырлары  бойынша төлін «қараңғыға  баспаған қорқағым»деп сүйетін түлік /Сиыр/

* «Шөк!» деп айтылатын мал: / Түйе/

* Түйені шақыру:   /«Көс- көс» /

* «Шудаларын шаң басқан,

Төрт аяғын тең басқан,

Екі өркешті қом басқан, - деген жолдар арналған мал түрі: / Түйе/

*Керекті сөзді қойып, толықтырыңыз.:

Түйе сүйеді баласын .......

Жаудыраған көзіңнен  поташым деп: / Боташым деп/

1. Жылқы жылы жыл санауда нешінші ретте?  / Жетінші /
2. Аңшылық туралы өлең-жырлардағы  сұлулықтың,әдеміліктің символы: / Аққу мен ақбөкен /
3. Еңбек және шаруашылық   кәсібіне  байланысты  туған өлең –жырлар: /Аңшылық  туралы өлең – жырлар/
4. Қазақ арасында аса дәріптелетін аңшылық түрі: / Мергеншілік/
5. Қазақ   халқының ерте заманнан бері тойлап келе жатқан мейрамы: / Наурыз мерекесі/
6. Төрт түлік ақты болсын,

Ұлыс береке берсін!-деген өлең жолдары айтылатын уақыт:  / Наурыз мерекесінде/

1.  «Ала биең құлындап,
2. Алатауға сыймасын,
3. Қара биең құлындап,
4. Қаратауға сыймасын» Салт өлеңінің қай түрі?  / Наурыз батасы/
5.  «Наурыз  жырының»   ауыз  әдебиетінде  жататын   жанры: / Тұрмыс –салт жырлары/
6.  «Наурыз жыры» тұрмыс-сат жырларының қай түрі? /Еңбек және шаруашылық кәсібіне байланысты туған жырлар/
7.  «Құшақтасып көріскен,жаңа ағытқан қозыдай жамырасып өбіскен» деп басталатын жыр түрі: /Наурыз жыры/
8. Әдет-ғұрыпқа   байланысты туған өлең- жырлар лирикалық жанрға жақын.
9. Тұрмыс –салт жырларының қатары: /Бата –тілек,жоқтау/
10. Бала дүниеге келгенде айтылатын салт өлең: / Шілдехана/
11. ...Айналайын шырағым,

Көлге біткен құрағым.

Жағамдағы құндызым,

Аспандағы жұлдызым,- деген жолдар айтылатын өлең үлгісі : /бесік жыры/

1. Қаз-қаз балам,қаз балам:
2. Тақымыңды жаз балам. / Тұсаукесер жыры/
3. Этнограф- фольклорист ғалым А.В.Васильев тұрмыс –салт жырларының  қай түріне қатысты пікір айтқан? / Бата/
4. Бата –қазақ поэзиясының ерекше түрі,онда бата беруші адамның үй иесіне  деген шын жүректі жарып шыққан ықылас,пейілі,ақ ниеті, Алладан тілер тілегі поэзия түрінде ақтарыла айтылады,- деген пікір иесі: /  А.Васильев/
5.  Алшынбай Ұлжан отырған үйдің есігін  аштырып,тысқа семіз асау құнантайды көлденең ұстап тұрып,қонақтардан не күтті?  ( Бата  «Абай жолы»)
6. Ас бергенге бас берсін,
7. Өмірі ұзақ жас берсін -деген : / Ас қайыру батасы/
8. Жамбылдың   бата  түріндегі туындысы:   «Аттандыру»
9.  «Елдестірмек елшіден,жауластырмақ жаушыдан.

Құсқа салған аңшымын.

Сізде қыз бар,бізде ұл бар,

1. Қызыңа келген жаушымын...» деген жолдар айтылатын жағдай: /Қыз айттыру/
2.  «Құтты болсын айтамыз тойыңызға,
3. Той иесі тойыңыз тойға ұлассын!-деген: /Тойбастар жыры/
4. Тойбастар аяқталады: /Бата беріп,жақсы  тілекпен/
5. Қазақтың үйлену салтынан туған айтыс өлең: /Жар-жар/
6. Ұзатылатын қыздың тойында айтылатын өлең түрі /Жар-жар/
7. Жар- жар: /Қыз тобы,жігіт тобы болып екіге бөлініп айтылады/
8. Жар-жардың  көркемдік ерекшелігі құрылған: /Психологиялық параллелизмге/
9. Ұзатылатын қыздың  ел-жұртымен қоштасарда элегиялық сарындағы өлең жыры: /Сыңсу/
10.  «Алтын да менің босағам,
11. Аттап бір шығам ба деп едім?!-тармақтары қай жырдан /Сыңсу/
12. Сыңсу -/ Элегиялық өлеңге жатады/
13.  «Жат жұрттық болып кеткен соң
14. Кетер –ау бастан сәулетім –деген үзінді алынған салт өлеңі: /Сыңсу/
15. Жаңа түскен келінді елмен таныстырып,тәрбие беретін жыр: /Беташар/
16. Әдет-ғұрып жанрының түрі:

Келін,келін келіп тұр,иіліп сәлем беріп тұр -/Беташар/

1. Айт, келін-ау,айт,келін!
2. Сауысқандай сақ келін! –деген үзінді: /Беташар жырынан алынған/
3. Беташардың  «Айт,келін»   бөлімінің мазмұны мен мәні: /жас келіннің  отбасы мүшелері мен үлкендерді,жора – жолдастар мен қонақтарды сыйлау ғұрпы/
4.  «Балталы,Бағаналы ел аман бол,
5. Бақалы,балдырғанды көл,аман бол,»-деген Қозы Көрпеш –Баян сұлу» жырындағы Ай мен Таңсықтың сөздері салт жырларының  ішіндегі қоштасуға жатады.
6. Жамбылдың  «Аттандыру» өлеңі /Қоштасу/
7. Басқа жаққа  қоныс аударғанда айтылатын салт өлеңі : «Қоштасу»
8. Жоқтау,сыңсу- лирикалық жырлар.
9. Қаралы жыр -  /Жоқтау/
10. Салт  жырларының ішіндегі ең молырақ  сақталғандарынығ бірі: /Жоқтау/
11. Жоқтау қандай өлең? / Ауыр қазалы адамның дүниеден өткен адамға деген қадыр-құрметін білдіретін өлеңдер/
12.  «Бөрідей жұрт ұласып,
13. Айқаймен жаға жыртысып,
14. Өкірген  үнін өшіртіп,
15. Жылаған көзден жас өрер»-деген үзінді: - «Алып –Ер Тұңғаны жоқтау» жыры/
16. Абайдың  баласы Әбдірахманға арналған өлеңдері: /Жоқтау өлеңдер/
17.  «Абай жолы» романында Тәкежанның баласы Мақұлбай қайтыс болғанда Абай жоқтау айтқызған  адамның есімі: /Әйгерім/
18. Бөжейді жоқтайтын: /Сары апа / «Абай жолы» /
19. Уа,алатаудай Ақшадан
20. Асып тудың Бөгенбай – деп жоқтау айтқан  жырау: /Үмбетей/
21. Алғадай деген баласына жоқтау жыр арнаған ақын: /Жамбыл/
22.  «Алла ісіне шара шара жоқ-ау!
23. Жетпесті қуып алқынба!
24. Қайырлы ғұмыр бере көр –ау,
25. Қозыжанға артында» Тұрмыс –салт жырларының ішіндегі жататыны /Жұбату/
26. Жәнібек ханның Жиреншеге әйелінің өлгенін хабарлауын тұрмыс-салт жырында естіртуге жатқызамыз.
27.  «Аққу ұшып көлге кетті,
28. Ақсұңқар ұшып шөлге кетті-деп Сарыбайдың бұл дүниеден өткендігін жұмбақтап естірткен: /Тазша/ /  «Қозы Көрпеш- Баян сұлу/
29.  «Сол ерлікпен хан болдың,
30. Әлем асқан жан болдың... –деген өлең жолдары:/ Үмбетейдің Бөгенбай өлімін Абылай ханға естіртуі/
31. Көңіл айту- жақын жаны қайтыс болған адамның қайғысына ортақ болу.
32. Қанаты бүтін сұңқар жоқ,

Тұяғы бүтін тұлпар жоқ.

Өлгеннің соңынан өлмек жоқ.

1. Өлген қайтып келмек жоқ... / Бұл –көңіл айту жыры/
2. Түңлігімнің төрт бауы мақта,ата,
3. Мен кеткен соң балаңды жоқта ,ата.
4. Жыл айналып сағынып мен келермін,
5. Боз інгеннің ботасын сақта,ата.» /Қайым айту/-өлең тармақтарының буын саны : / 11 буынды/
6. Ауыз әдебиетінің түрлері:/эпикалық жырлар,жұмбақ,шешендік сөздер,ертегі,тұрмыс-салт жырлары,мақал-мәтелдер/
7. Тұрмыс-салт жырларының түрлері: /бата-тілек,тойбастар,беташар/
8. Үйлену салтына байланысты туған өлең -жырлар: /Беташар,тойбастар,жар-жар/
9. Көңіл күйді білдіретін өлең-жырлар: /Естірту,жоқтау,қоштасу/
10. Халықтың тұрмыс-салтына байланысты туған шығармалар: / Бата –тілектер,көңіл-күйді білдіретін өлең жырлар,наурыз жырлары/
11. Ананың жас сәбиіне деген арман –тілегі айтылған бесік жырлары:/Құрығыңды майырып,түнде жылқы қайырып,жаудан жылқы айырып,жігіт болар ма екенсің?!/
12. Берілген жыр қай қатарға тән?

Ата-анам еді дәулетім,

Мен жұртыма жау ма едім?

Жат жұртық болып кеткен соң, 

Кетер –ау бастан сәулетім / Сыңсу/

Мақал-мәтелдер, жұмбақтар

Мақал-өмірлік тәжірибеден туындаған түйінді пікір, тұжырымды сөз өрнегі немесе тоқсан ауыз сөздің тобықтыай түйіні.

Мәтел-белгілі бір ойға, ұғымғы ишара жасайтын, астарлап, жұмбақтап айту мәні басымдау болатын халық мұрасы.

Мақал мен мәтелдің айырмашылығы:

1)Мақал құрылысы екі, үш бөлімді болып, көбінесе құрмалас сөйлем түрінде келеді, ал мәтел бір бөлімді болып, жай сөйлем түрінде қолданылады.

2)Мақалда себебі мен салдары қатар айтылады, ал мәтелде салдары айтылады да, себебі айтылмайды.

3)Мақалда ой нақты айтылады, ал мәтелде ишара, тұспал түрінде айтылады.

4)Мақал ақыл-кеңес, өнеге түрінде айтылады, ал мәтелде эмоциялық мағына басым болады. 

Мақал-мәтелдер дыбыс үндестігіне негізделеді. Көп қолданылатын көркем өрнек-снтаксистік параллелизм, әсірелеу, теңеу, т.б.

Мәтелдер: Көппен көрген ұлы той. Қызым саған айтам, келінім, сен тыңда. Байтал түгіл бас қайғы. Ауырдың үстімен, жеңілдің астымен. Сиырдың сүті тілінде. Айдағаның бес ешкі, ысқырығың жер жарады. Әлін білмеген әлек. Баяғы жартас, бір жартас. Сөзіңді біреу сөйлесе, аузың қышып бара ма? Қалауын тапса қар жанар. Үй менікі демеңіз, үй артында кісі бар. Біреу тоңып секіреді, біреу тойып секіреді. Сыныққа сылтау. Сұлуынан жылуы. Тазы ашуын тырнадан алады. Кемедегінің жаны бір.

1. Мақалдың ең басты ерекшелігі: (Аз сөзбен көп мағына беруі)
2. Өмір  құбылыстарын аз сөзбен шебер кестелеуі жағынан шешендік сөздерге төркіндес келетін ауыз әдебиетінің түрі: (Мақал-мәтел)
3. Мақал-мәтелдің авторы: (Халық)
4. Мақал-мәтелде көп қолданылатын көркемдік өрнекті табыңыз. Мысалы: «Су кірді тазартса, Ақыл миды тазартады.» (Синтаксистік параллелизм)
5. Мақал-мәтелдегі көркемдік өрнек: 

«Терін төксе жеріне, жер тілеуін береді.

Елін сүйген еріне, ел тілеуін береді.» (Синтаксистік параллелизм)      

1. Мақал-мәтелдегі көркемдік әдіс: «Біреу тойып секіреді, біреу тоңып секіреді.» (Шендестіру)
2. Мақалдағы көркем  сөз айшығы: «Туған жердей жер болмас, Туған елдей ел болмас.» (Теңеу)
3. Астарлы, ауыспалалы мағынада қолданылған мақал-мәтел: (Сабасына қарай піспегі, мұртына қарай іскегі)
4. Ойы тұспалсыз, ашық айтылған мақал-мәтел: (Оқусыз білім жоқ, білімсіз күнің жоқ)
5. Кең болсаң, кем болмайсың. Ақыл-жастан, асыл-тастан. Тәуекел кемесі суға батпайды. Жігітті жолдасынан таны. Ерге жаттың тізесі батса, ағайыншыл болады. Атаның баласы болма, адамның баласы бол. Еңбек етсең ерінбей, тояды қарның тіленбей. Өнер алды-қызыл тіл. (Мақалдар)
6. Мақалды белгілеңіз: (Бірлік болмай, тірлік болмас)
7. «Өжет адам...» нені жеңеді? (Өлімді жеңеді)
8. «Жіігітке жетпіс өнер де аз» деген мақал-мәтелдің тақырыбы: (Үлгі-өнеге, тәлім-тәрбие туралы)
9. «Ақ жүрген азбас» мақалының тақырыбы: (Адамгершілік, жақсы-жаман мінез туралы)
10. Адамгершілікке байланысты мақал: (Жақсының ашуы шәйі орамал кекенше, Жаманның ашуы басы жерге жеткенше)
11. «Асырауын тапса, адам болар» мақалының тақырыбы: (Тәлім-тәрбие туралы)
12. «Алтау ала болса, ауыздағы кетеді.

Төртеу түгел болса, төбедегі келеді» мақалының тақырыбы: (Ынтымақ, бірлік тақрыбы)

1. «Жаздың бір күні қыстың мың күнін асырар» мақалының тақырыбы: (Еңбек туралы)
2. Мақалдың тақырыбы: «Қасықтап жинағанды, Шөміштеп төкпе» (Үнемшілік туралы)
3. «Ер жігіт ел үшін туады, ел үшін өледі» мақалының тақырыбы: (Батырлық, ерлік тақырыбы)
4. Туған жер, Отан тақырыбына жазылған мақал: («Отан оттан да ыстық»)
5. Еңбек тақырыбындағы мақал: («Жан қиналмай жұмыс бітпес»);

(«Бейнетің қатты болса, Тапқаның тәтті болар»)

1. «Бейнет, бейнет түбі зейнет» мақакалының тақырыбы: (Еңбек)
2. «Ерлік тәрбиеден туады» мақалының тақырыбы: (Отанды сүю тақырыбы)
3. «Жылай-жылай арық қазсаң,

Күле-күле су ішесің.» мақалдың тақырыбы: (Еңбек туралы)

1. Ынтымақ, бірлік тақырыбына жазылған мақал: («Кеңесіп пішкен тон келте болмас»)
2. Еңбек еткен емеді, 

Еңбексіз ер өледі. Мақалдың тақырыбы: (Еңбек туралы)

1. Әке көрген-оқ жонар, 

Ана көрген-тон пішер. Мақалының тақырыбы: (Тәрбие-тәлім туралы)

1. «Болған  адам болдым демес, 

Болдым десе, болғаны емес,»-өлең шумағындағы тақырып: (Ақылдылық)

1. Мақалдың алғашқы жолы: «..., тірлік болмас.» (Бірлік болмай)
2. Мақалдың екінші жартысы: «Батыр туса-ел ырысы, ...» (Жаңбыр жауса-жер ырысы)
3. Мақалдың екінші жартысы: «Қатардан ассаң да ...» (Халықтан аспақ жоқ)
4. Жақсы адам қартайса, 

Жазып қойған хаттай,

Жаман адам қартайса, ..Мақалдың дұрыс аяқталуы: (Бықсып жанған оттай)

1. Мақалдың жалғасы: «Ер бір рет өледі, ...» (Қорқақ мың рет өледі)
2. «Өнер алды-қызыл тіл» мақал қандай мағынада қолданған? (Тура мағынада)
3. Абай өзінің 29-қара сөзінде «Ата-анадан мал тәтті», «Періштьте алтын көрсе жолдан таяды», «Атың шықпаса жер өрте» деген мақалдың дұрыс еместігін дәлелдеген.
4. ***Отбасы, туыстық қатынас туралы мақал-мәтел(дер): (*Туысы бірге кепейді, түбі бірге түтпейді; *Ағайынды жігіттің отарында малы бар; *Ерге жаттың тізесі батса, ағайыншыл болады )
5. ***Мақал-мәтелдің құрылымдық ерекшеліктері: (*Ой дәлдігі; *Мазмұндылық; *Ықшамдылық)
6. ***Мәтелдер: (*Сыныққа сылтау керек; *Сабақты ине сәтімен; *Қорыққанға қос көрінеді)
7. «Қара бүркіт томағасын түсірді, 

Оны мен томағаламай, 

Кім томағалайды?» Ауыз әдебиетінің қай түрі? (Жаңылтпаш)

1. «Қазақтың халық жұмбақтары» деген кітабында М.Әуезов жұмбақтың 20 тақырыбына тоқталады.
2. Тапқырлық, аңғарымпаздықты қажет ететін ауыз әдебиетінің түрі: (Жұмбақ)
3. Аяғы жоқ жүреді, 

Сылқ-сылқ күледі. Жұмбақтың шешуі мен көркемдік тәсіл: (Бұлақ, кейіптеу)

1. «Өзі тоқ, көлеңкесі жоқ.» Жұмбақтың шешуі: (Су немесе құдық)
2. «Белін бекем байлаған, 

Қоқысты қоймай айдаған.» Жұмбақтың шешуі: (Сыпырғыш)

1. «Қашсам-құтылмадым, 

Ұстасам-қолыма түспеді.» Жұмбақтың шешуі: (Көлеңке)

1. «Үш қазық, екі желі, тоғыз ноқта, 

Теңселіп тербеледі, адам соқса, 

Шешен тіл, сөзге жүйрік болғанымен,

Не пайда, үнемдемей адам жоқта». Жұмбақтың шешуі: (Домбыра) (Үш қазық-екі құлағы, бір тиегі; екі желі-екі ішегі; Тоғыз ноқта-тоғыз пернесі)

1. «Жұмбақ-адамның дүниетану жолындағы ойынның, қиялының шамасын білдіреді»-дегенқанатты сөздің авторы: (М.Әуезов) 

Ертегілер

Ертегі – қара сөзбен айтылатын(кейде өлеңтүрінде), көбіне өмірде сирек кездесетін немесе ойдан шығарылған оқиғаларды баяндайтын шығармалар:

Ертегі үшке бөлінеді:

1. Қиял -ғажайып ертегілер («Ер Төстік», «Күн астындағы күнекей қыз», «Ұшқыш кілем», «Сырттандар» т.б.)
2. Хайуанаттар туралы ертегілер(«Түлкі,қойшы, аю», «Түлкі мен бөдене», «Боз інген»)
3. Тұрмыс– салт немесе шыншыл ертегілер («Аяз би», «Атымтай Жомарт», «Дүмше молда»т.б.)

Қазақ ертегілерін академик М.Әуезовнеше жікке(жанрға)бөлген:(3–ке)

Өмірде сирек кездесетін немесе мүлде кездеспейтін, ойдан шығарылған оқиғалар баяндалатын ауыз әдебиетінің ең көне жанры: (Ертегілер)

Ертегі не себепті үнемі жақсылықпен аяқталады? (Адам жаны жақсылықты аңсағандықтан, арман –қияында үнемі жақсылық жеңгендіктен)

Ертегілердің кіріспесінде кездесетін нұсқа:(Ерте– ерте ертеде...)

«ЖиһанкезСиндбадтың жеті сапары» ертегісі қай халықтың туындысы? (Араб)

Қиял ғажайып ертегілер:(«Керқұла атты Кендебай», «Ер Төстік», «Алтын сақа»), (Үш өнерпаз)

Шыншыл ертегілер(«Аяз би», «Қырық өтірік»)

Қазақ ертегілерінің түрлере:(«Хайуанаттар жайлы ертегі, Қиял -ғажайып ертегі»)

Шыншыл ертегі:( «Атымтай Жомарт»,) («Аяз би», «Қырық өтірік»)

Жаман, Меңді сұлу, Ақша хан қай ертегінің кейіпкерлері? («Аяз би»),

«Аяз би»: (Шыншыл бейне)

Асқан ақылымен ел билеп, хан тағына отырып, кедей кезіндегі киімдерін төрге іліп қойған кейіпкері бар ертегі: («Аяз би»),

(«Аяз би») ертегісінде Мадан ханның құдасы («Ақша хан»)

(«Аяз би») ертегісінде Мадан ханның шыққан тегі:(Наубай)

(«Аяз би») ертегісінде Мадан ханның уәзірлерінің саны: (Қырық)

(«Аяз би») ертегісінің бас кейіпкері: (Жаман)

Аяз бидің бұрынғы есімі: (Жаман)

Жаманға Аяз би деген атты қойған:(Бес ханның елі)

Аяз бидің әйелінің аты (Меңді)

(«Аяз би») ертегісіндегі Жаманның пікірінше шөптің, құстың жаманы: (Қара қоға мен сауысқан); (Уәзірлердің пікірінше жантақ пен дуадақ)

«Шөптің жаманы – қара қоға, құстың жаманы –сауысқан еді,» – дейтін ертегі кейіпкері:(Жаман)

«Бұл күндерде хан оны  өзіне жақын дос қылды.Бұлекеуін араздастырайық», деп ақылдасып,хан мен Жаманның арасына от жаққан кейіпкерлер: (40 уәзір)

Аяз бидің басына бақ әкелген басты үш қасиет:(Өмірлік тәжірибесінің молдығы, зеректік, уәдеге беріктігі)

«Жаман  – көптің бірі және айласыз жалқы адам», – деп М.Әуезов айтқан кейіпкер: (Аяз би)

Адам бойындағы жақсы  – жаман қасиеттерді бейнелі,тұспалды түрде сипаттайтын ертегінің түрі: Хайуанаттар жайлы ертегілер: («Тышқан мен жылан», «Аю, түлкі және қойшы)

Зорлықшыл, қиянатшыл,жауыз,озбыр, қатал адам бейнесінде суреттелетін аң: (Арыстан)

Қу, айлакер адам бейнесінде суреттелетін аң:(Түлкі)

Қорқақ адам бейнесінде суреттелетін аң: (Қоян)

Ананың балаға деген шексіз махаббатын ғажап бейнелеген ертегі: («Боз інген»)

Табиғаттың сырын түсінсем,жеті қат жер асты құпиясын білсем деген халық арманынан туған ең көне ертегінің түрі: (Қиял – ғжайып ертегілер)

Ертегіде кездесетін жауыздық бейнесі: (Жалмауыз кемпір)

Қиял –ғажайып ертегілерінің кейіпкерлері:(Мыстан кемпір, дию, пері, жезтырнақ)

Қиял –ғажайып ертегілер:(«Ер Төстік», «Күн астындағы Күнекей қыз», «Керқұла атты Кендебай»)

«Жерден шыққан Желім батыр» ертегесі ертегілердің қай түрі: («Қиял –ғажайып») 

«Сырттандар» ертегісінде бала шошып оянады? (Қасқырдан)

«Сырттандар» ертегісінде баланы қасқырдан аман алып қалған адам:(Жігіттің сырттаны)

«Ер Төстік» ертегісі

Ер Төстік-негізгі кейіпкер: Ерназар- Ер Төстіктің әкесі.Кенжекей – Ер Төстіктің жары. Шалқұйрық –Ер Төстіктің тұлпары. Құба інген –түйесі.

Аңыз-әңгімелер

     Аңыз-фольклорлық проза жанры. Онда елдің, тайпа , рудың шыққан тегі, кешкен жолы хақындағы немесе тарихта болған әйгілі адамдар-хан, батырлар, би-шешендер жайындағы , сондай-ақ нақтылы бір жер –су, сол жерде өткен оқиғалар турасындағы шындыққа негізделген, халықтың тарихи жадында сақталған, әйтсе де уақыт өте келе өңделіп, көркемдік сипат алған оқиғалар баяндалады. Қазақ аңыздарына алғаш назар аударғандар – Ш.Уәлиханов пен Г.Потанин. Дербес жанр ретінде М.Әуезовтің еңбектерінде ғана қарастырыла бастады. Кейіпкерлері: Алдар көсе,

Қожанасыр, Қорқыт, Асан қайғы, Жиренше шешен мен Қарашаш т.б

Аңыздың өзіндік ерекшеліктері:

1) Тарихи шындықтан туады;

2) Аңыздың мазмұнын растайтын дерек ретінде айтылатын жердің аты, белгілі қайраткердің есімі, оқиғаның болған кезеңі, өмірде бар деректер болады;

3)Аңызда да ойдан қосылған күшеткіш қоспалар болады, біріақ ертегідегідей қиял емес

Аңыз әңгіміенің өзіне тән еркешелігі: Аңызда тарихи шындық пен қиял араласып жүреді

Белгігі бір адамның атына , іс –әрекетәне байланысты туатын, шындық оқиға мен қиял ғажайын араласып келетін ауыз әдебиетінің түрі: Аңыз әңгімелер

 Аңыз әңгіменің қай түріне жатады: Мифтік әңгімелер

Қазақ аңызында кездесетіндер: Асан қайғы, Жиренше шешен мен Қарашаш Алдар көсе, Қожанасыр, Қорқыт

Даналықты, шешендік пен тапқырлықты танытатын аңыз кейіпкері: Жиренше шешен

Қазақ аңыздарындағы қарапайым адамдар бейнесіндегі кейіпкер: Жиренше шешен

Жәнібек ханның «Бұл дүниеде не өлмейді ? » деген сұрағына жауап берген шешен адам?: Жиренше шешен

Жиренше шешеннің ссүйген жары әрі ақылшы серігі: Қарашаш

Жиреншеге Қарашаштың қазасы жайлы естірту айтатын хан: Әз Жәнібек хан 

Жиреншеге қандай жаманат хабар туралы естірте айтылды?- Қарашаш дүниеден өткенде

«Жиренше шешенге  Қарашаш сұлудың өлгенін Жәнібек ханның естіртуі» -естіртудің қай түріне жатады?: қарасөз түріндегі естірту

Жәнібектің –Інісі өлген қандай екен?-деген сұрағына   Жиренше : Сол қанатың қайырылғаны

-Ағасы өлген қандай екен? -деген сұрағына  Жиренше : Оң қанатың қайырылғаны деп жауап берген.

«Қатының өлді , қамышының сабы сынды,»- деген сөз ел аузында кімге байланысты айтылған?: Жиреншеге 

Аңыздағы «Сұратқан хан ақымақ па , сұраған сен ақымақ па?» - деген сөзді ненің атынан айтты?: Қаңбақтың атынан

Қаңғырған қаңбақпен сөйлесіп , ханның қателігін бетіне басқан аңыз кейіпкері : Жиренше

«Қайран менің өз үйім, кең сарайым боз үйім» деген аңыз кейіпкері: Жиренше

Аңыз әңгіме: «Жиреншенің хан сынағына түскені»

Еркек қойды қоздатып , хан сынағынан мүдірмей өткен аңыз кейіпкері:Жиренше

Жиренше туралы аңызда аты аталатын ақылды әйелдің есімі: Қарашаш

«Қорықпа! Сиырларды ащы құдықтың басына айдап барып, жалғыздап суар да айналдырып қуа бер, әуелі ішінің қармауы кетер, онан кейін жын аралас су кетер»(«Жиреншенің хан сынағына түскені») -деп айтқан Қарашаш

Алдар көсе қай жанрдың кейіпкері : Аңыз әңгімелер

Халықтың әділетсіз байларды масқаралау, келеке ету тілегенен туған ұнамды, күлдіргі образ: Алдар көсе

Алдар көсе қандай образ: Күлдіргі

Аңыз әңгіме: «Алдар мен шайтан»

«Алдар көсенің шайтанды алдауы» деген аңыздағы шайтанның аттары: Құлан мен Түлен

Алдар көсенің шайтанды алдауына арналған аңыздарды сюжеті мен құрылымы жағынан күлдіргі әңгімеге жатқызуға болады. 

Алдар көсенің алдаудағы мақсатын белгілеңіз: қарны тоқ, ақылы жоқтарға тұсау

Шығайбай, бізбикеш деген кейіпкерлерқай аңызға қатысты: Алдар көсе

«Алдар көсе» аңызындағы байдың қызы: Бізбикеш

«Алдар көсе» аңызында : «Отырайын он ай ,»- деп төрге шығатын кейіпкер: Алдар көсе

«Алдар көсе» аңызында:-Естіген өтірік , көрген шындық ,- деп айтатын : Бай

«Өтірік болса , сақалым жұлынсын,

Қыз астындағы тырнадай.

Бәрін де осының көріп келдім,

Асыңды асшы ұрламай,»- деген жолды айтқан: Алдар көсе

Сараңдықтың жиынтығын беретін аңыз әңгіме кейіпкері: Шығайбай

«Алдар көсе» аңызында: «Шық, әй!»- деп үйіне адам қондырмас кейіпкерді табыңыз: Шығайбай

«Алдар көсе» аңызында Алдар көсе майдың орнына тезек салады

«Алдар көсе» аңызында Алдар қазанға еттің орнына не салады?: тулақ

«Ұрының әйелі өзіне лайық,»- деген сөздің авторы: халық

Алдар көсенің мінген аты: Қасқа ат

«Алдар көсе» аңызында байдың өлтірген аты: Өзінің аты

Аңыз кейіпкерлері: Жошы хан, Жиренше

«Баламды өлді деп естірткен адамның құлағына қорғасын құямын,»- деп жар қылған аңыз кейіпкері: Жошы хан

Жошы ханға бала өлімін қандай күй арқылы естірткен?: «Ақсақ құлан»

Аңыз кейіпкеріне айналған жырау: Асан қайғы

Желмаясымен «жер жанатын» іздеген жырау: Асан қайғы

Мерке жеріндегі Аспараны көргенде : «Ей Аспара көршіңмен тату бол, шөбіңе суың жетер!»- деген аңыз кейіпкері: Асан қайғы  

Жетісуды көргенде; «Мынау жетісудың әр бұтағы жеміс екен, шаруаға жақсы қоныс екен,»- деген аңыз кейіпкері: Асан қайғы  

 Асан қайғының «тау тасы кеш болғанда қой болып, ыңыранып жатады екен , тоқты қысыр қалмайтын жер екен,»- деген сыны қай жерге қатысты айтылған: Қызылтауға

Түркі тілдес халықтарға ортақ аңыз кейіпкері: Қожанасыр

Ы.Алтынсариннің «Қазақ хрестоматиясына» енген аңыз әңгіме : «Лұқпан хакім»

Батырлар жыры

1.Ең көне замандағы эпостар:  «Құламерген,Жоямерген,Досан батыр ,Құбығұл ,Атилла, Ергенекон»

2.Қазақ хандығы кезіндегі эпостар: Қобыланды,Алпамыс,Ер тарғын ,Қамбар,Едіге т.б

3.Жаңа дәуірдегі эпостар :Өтеген батыр,Сұраншы батыр,Еспенбет,Нарқыз, т.б.

4.Батырлар жыры жақын жанр түрі: Эпостық жырлар.

5.Эпостық жырларда батырларға серік болған арулар: Ақжүніс- Ер тарғын,Назым-Қамбар батыр,Құртқа –Қобыланды.

«Қобыланды батыр»

    «Қобыланды батыр»  жырын   жинап, хатқа  түсіру  XIX   ғасырда  қолға  алынды. Жырдың  бізге   жеткен 29  нұсқасы  бар.Қобыланды   жөніндегі  аңыз-әңгімені  алғаш   баспа  бетіне  түсірген – В.Радлов. 1860 жылы Ы.Алтынсарин  Марабай  жыраудан   жазып  алған «Тайбурылдың  шабысы» деген   тармағын «Қазақ   хрестоматиясына»  енгізді. Жырдың  Марабай  нұсқасын 1922 жылы  Ә.Диваев Ташкентте  жеке   кітап  етіп бастырды. Академик  М.Әуезов бұл  жырға     «эпопея  дерлік  жыр»   деп  баға берді. Ғалым М.Ғабдуллин  жырдың  түрлі   нұсқасын  жариялады. 

   Қарақыпшақ  Қобыландының   әкесі –Тоқтарбай, анасы – Аналық, қарындасы –Қарлығаш, сүйген жары-Құртқа (Көктім  Аймақ  ханның   қызы), тұлпары –Тайбурыл,жайлауы – Көздікөл, қыстауы –Қараспан. Естеміс-Тоқтарбайдың тоқсан   құлының  бастығы, Қобыландыны баулыған ер, Сейілдің ұлы  Қараман-Қобыландының  жолдасы, Қазанға  қарсы   шыққан  батыр. Орақ  -Қобыландыға  көмекке   келген  жас  батыр,  Қамқа- Орақтың  анасы;

     Көбікті –хан; Қобыландыға ғашық  болған  қыз   Көбіктінің  қызы  - Қарлыға, оның  мінген  аты  - Ақмоншақ, Алшағыр- қалмақ  ханы, Көктім Аймақ  хан – Қызылбас  елінің   ханы, Қызыл  ер, Қазан- Қызылбас  елінің   батырлары. Қара  қасқа   ат  - Қазанның  тұлпары;

    Қазанның  тартып   алғаны  - Ноғайлының жері, Қырлы   қала ( оған бектерін   орналастырған) және  Сырлы   қала (оған  жендеттерін   орналастырған). М.Әуезов «Қарақыпшақ   Қобыланды» пьесасын жазған .

Таным дерек

Қарақыпшақ  Қобыланды  (шамамен XY. Ғ) –батыр, тарихи  қайраткер.Қазақ, өзбек  мемлекетінің негізін  қалаушы Әбілхайыр  ханның   бас  батыры  болған. Қазақ   шежіресінде  Қобыландыны  Қарақыпшақтан   тарайтын  Тоқтарбайдан  туғызады. Қобыландыдан  Беркімбай. Беркімбайдан  бес   таңбалы  Қыпшақ  ұрпақтары   өрбиді. Қобыланды   батыр  ру   аралық  қақтығыстардың  бірінде    Арғын  тайпасының  билеушісі   Қотан  бидің  ұлы   Дайырқожа  батырды  (Ақжол) өлтірген. Қазақ  ауыз   әдебиетінің  осы  оқиға   жөнінде  Қотан  бидің   «Қарақыпшақ  Қобыландыда  нең   бар  еді, құлыным»  деген   жоқтауы  сақталып  қалған. Қазақ   халқы  арасында  Қобыланды   батырды  қызылбастар  мен   қалмақтарға  қарсы  соғыстарын   баяндайтын «Қобыланды»  батыр  эпосы   кең  тараған.(«Қазақстан»  ұлттық   энциклопедия,5-том, 695-бет).

-Қобыланды  батырдың   әкесі: (Тоқтарбай)

-Қобыландының   анасы: (Аналық)

-Аналық  пен  Тоқтарбай – қай  батырдың   ата-анасы: (Қобыланды)

-«Қобыланды  батыр» жырының  кейіпкерлер  тізбегі: (Тоқтарбай, Естеміс, Аймақ хан)

-Арыстан   туған  Қобыландының  неше   жаста  қазынадан  қамқа   кигендігі: (6 жасында)

-«Ай  астына   аспанға

Құрды  бақан   қақтырып,

Алтын  теңге   аттырып,

Теңгені  атып   түсірген...» - батыр  қай  сұлуды   алады: (Құртқаны  сұлу   сөз  алар)

-Қобыланды   батырдың  тұлпары: (Тайбурыл)

-Сөздердің   бірігуінен  жасалған, Құртқа баптаған  тұлпар: (Тайбурыл)

-Қобыланды   батырға  лайық  тұлпардың   келген  жолы: (Құртқаның  көрегендігімен  қалап   алды)

- «Қобыланды  батыр»   жырындағы  Тайбурылды  ерекше   күтімге  алған  ару   қыз, батырдың  жары (Құртқа)

 «Қобыланды   батыр»  жырындағы  Бурылдың   тұяғын  жерге  тигізбей, алтын тонға  орап   баптаған  адам: (Құртқа) 

-Тоқтарбайдың  жылқыда,

Тоқсан  құлы   бар  еді.

Тоқсанының  бастығы...» кім: (Естеміс)

-Қобыландыны   Қызылбастың  еліне, Құртқа  қызға   жібергісі  келмей, тоқтау  салған   адам: (Естеміс)

-Тоқсан   құлдың  бастығы,Қобыланды  батырды   баулыған  ер: (Естеміс)

-«Қобыланды  батыр»  жырындағы   айтылатын  Қызылбас  елі: (Иран  елі)

- Қызылбасты  елінен  шыққан   Қазан ер  қай  батырлар   жырының  кейіпкері: («Қобыланды   батыр» жыры)

-Қақырғаны  қан   татып,

Түкіргені  жын   татып,

Қақырғанда  қан   ішті,

Түкіргенде  жын   ішті...»-деген  үзінді  қай   жырдан: («Қобыланды  батыр»)

-«Қазақтың  ері   келді», - деп, Қобыландының   айбатынан  сескеніп, кезек  берген   хан: (Көктім  Аймақ)

-«Қобыланды  батыр» жырынан  алынған:

«Ерлер  жаннан   түңілді,

Аш  күзендей   бүгілді.

Екеуінің  ақ сауыт

Шығыршықтан  сөгілді.

Сол  уақыттар   болғанда

Артық  туған   Қобыланды,

Найзасын  ырғап   ендірді...»- деген үзіндідегі   шайқасып  жатқан  екі   батыр: (Қобыланды  мен   Қазан)

-Қазаннан   Сырлы  қаланы  Қобыланды   неше  күнде  алған? (12 күнде)

-«Қобыланды   батыр»  жырында   Қазан   деген  ердің  Ноғайлы   жерінен  басып  алған   екі  қаласы: (Қырлы  , Сырлы   қала), (Қырлы  қала-онда  бектер   орналасқан, Сырлы  қала – онда  жендеттер   орналасқан)

-«Қобыланды  батыр» жырындағы  Ноғайлының  жерін,Сырлы,Қырлы  қалаларын   тартып  алған  батыр: (Қазан)

-Қобыландыны   алғаш  жекпе-жекке  шақырған   батыр: (Қызыл  ер)

-Бір  аяқпен  күреске   түспекші  болған  батырсымақ:  (Қызыл  ер)

-Ай, Қобыланды, құрдасжан,

Қайратыңды  көп   көрдім»,- деп  сөз  арнаған   кейіпкер: (Қараман)

-Тайбурылдың   қырық  үш  күндік   кемдігі  байқалатын  жер: (Қырлы  қала   мен  Сырлы  қалаға   жетерде)

-«Тайбурыл  атты   құтыртып,

Оған  келді   сыдыртып...»-деген  жолдар  алынған   жыр: («Қобыланды  батыр»   жыры)

-«...Қобыланды  гулеп   жөнелді,

Көп  қиятқа  қарамай.

Қалың  қият – көп   қосын,

Бәрі  қалды   артында,

Бірі  еруге   жарамай»,- деген  жыр  жолдарындағы   «көп  қият, қалың  қияттың» кімдер  екені: (Қараман  мен  оның   қосыны)

-«Қобыланды   батыр»  жырында  Қобыландының:

Сейілдің  ұлы   Қараман

Көмек  берер   демеймін.

Әйел  де   болсаң, қатар  ең,

Мұңымды  саған   саламын.

Қош,Қарлыға, аман  бол,

Қалмақ  алған   халқыма

Көмегім  жоқ   артымда

Жалғыз  кетіп   барамын,- деуінің  себебі: (Қараманның еліне  қашып   кетуі)

-«Қобыланды   батыр»  жырындағы  Қараман   бейнесіне  төмендегі  мақалдардың   қайсысы  сәйкес  келетіні: (Ер  сасқанда  белгілі)

-Қобыландыны   қапыда, қулықпен  ұсатап  алатын   кейіпкер: (Көбікті)

-«Қобыланды   батыр»  жырында  Қараман   мен  Қобыландыны  қолға   түсіріп, аяқ-қолына  кісен  салған   батырдың  аты: (Көбікті)

--«Қобыланды   батыр»  жырында  Көбікті   киген  сауыттың  осал   жерін  айтып,Қобыландыға  көмектескен   адам: (Қарлыға)

-«Қобыланды  батыр»  жырында:

Қобыландыдай  батырға   

Ғашық  болып   сұлуың,

Жата  алмайды   үйінде»,-деген   үзіндіде  Қобыландыға  ғашық   болған  қыз: (Қарлыға)

-«Өшті  болған   әкеңнен  өшімді  алмай   мен  қашпан», - деген  сөз   айтылды:   (Қарлыға)

-Байлаулы  жатқан   қос  батыр,

Есермісің,сермісің?

Бекер  жатқан   ермісің?!»- деп   -«Қобыланды  батыр»  жырында   Қарлыға  кімдерге  қаратып   айтқан: (Қараман  мен   Қобыландыға)

--«Қобыланды   батыр»  жырында  Қобыландыға   қалмақ  ханы  Алшағырдың   қорлығынан  құтылуға  көмектескен батырлар: (Қараман, Қарлыға, Орақ)

-«Сонда  Бурыл   гуледі,

Табаны  жерге   тимеді,

Көлденең  жатқан   көк  тасты,

Тіктеп  тиген   тұяғы

Саз  балшықтай   иледі...» Үзіндідегі   көркемдік  тәсіл: (Әсірелеу ( гипербола ))

-«Кешке  таман   Тайбурыл

Жын  қаққанға   ұқсады,

Құлан  менен   құлжаның

Ұзатпай  алдын   тосады» - деген  өлең  тармақтарындағы  буын   саны: (7-8 буынды)

-Құбылып  Бурыл   гуледі,

Табаны  жерге   тимеді,

Тау  мен   тасты  өрледі,

Төрт  аяқты   сермеді,

Құлақтың  түбі   терледі»,- деген  жыр  жолдарының   буын,бунақ,шумақ  түрлері: (7-8 буынды, 2 бунақты  жыр   түріндегі  шұбырпалы  ұйқас)

-«Қарақыпшақ   Қобыланды»  драмасын  жазған: (М.Әуезов)

-Тарихта   болған  адам  екені   дәлелденіп, Ақтөбе  облысында  ескерткіш   қойылған  батыр: (Қобыланды   батыр)

Алпамыс батыр

        «Алпамыс батыр»Жырдың 11-12 нұсқасы бар. Батырлар жырының ішіндегі ең көне жыр. Жырда ауыз әдебиетінің басқа түрлері де көп кездеседі. 1899жылы Жүсіпбек ШайқыисламұлыҚазанда «Қисса Алпамыс» деп аталатын жырды басып шығарған. 1896 жылы Ә. Диваев жырдың толығырақ бір нұсқасынжазып алып, жариялаған.

    Алпамыстың әкесі-Байбөрі (Жиделі Байсын жеріндегі Қоңырат елінің байы), анасы-Аналық, қарындасы-Қарлығаш, сүйген жары-Гүлбаршын(Сарыбайдың қызы), тұлпары – Шұбар ат, Алпамысқа ғашық болған Тайшық ханның қызы-Қаракөзайым, Алпамыстың баласы-Жәдігер. Байбөрінің туысқаны –Құлтай, оның баласы-Тортай, тезекші қара күңінен туғанұл-Ұлтан, Ұлтанның сақау әйелі-Бадамша. Сарыбай-Шекті елінің байы(Гүлбаршынның әкесі), Гүлбаршынның шешесі-Алтыншаш, Гүлбаршынды зорлықпен алмақ болған қалмақ батыры –Қараман. Алпамысты алдап қолға түсірген- Мыстан кемпір, Алпамысты құтқарушы өнерлі, қойшы жігіт-Кейқуат, Байбөрінің жылқысын алып кеткен хан-Тайшық хан.

1. Өте ертеде пайда болған көне жыр: («Алпамыс батыр»).
2. Қазақ халқының батырлар жыры ішіндегі ең көнесі: («Алпамыс батыр»).
3. Алпамыс батырдың әкесінің аты: (Байбөрі)
4. Байбөрі байға ұл мен қыз сүйетіндігін айтқан:(Шашты Әзіз)
5. Қарындасы: (Қарлығаш).
6. Алпамыстың баласы: (Жәдігер).
7. Алпамыс неше жасқа толғанда Жиделі Байсын жерінде,Қалың Қоңырат еліне бек болып, басқара бастайтынын табыңыз: (10)
8. «Далада мен отырмын құрып өрмек,

Жалғызды қасымдағы қылыпи ермек.

Баламда жалғыз менің өлтіргенше,

Алсайшы Гүлбаршынды, қу жүгермек...» Үзінді алынған жыр(«Алпамыс батыр»).

1. «Бекерге жұрт баласын қырып жүрсің,

Ойыңа келгеніңді қылып жүрсің.

Сарыбай қызын бермей кетіп қалды,

Несіне ойын ойнап, күліп жүрсің?!»- деген жолдарды кімнің, не себептіАлпамысқа айтқаны: (Баласын өлтіріп қойғаны үшін кемпірдіңАлпамысқа ызаланып айтқаны)

1. Алпамыс батырдың жарының аты: (Гүлбаршын)
2. «Алпмыс батыр» жырындағы әйел образы: (Гүлбаршын)
3. Гүлбаршын сұлудың Алпамысты жар етіп таңдаған себебі: (Бір жағы батыр,екінші жағы қазақ жігіті болғаны үшін)
4. Гүлбаршынныңәке-шешесі: (Сарыбай-Алтыншаш)
5. «Алпамыс батыр» жырындағыБайбөрімен құда болуды армандайтын, Шекті елінен шыққан  батырдың есімі:(Сарыбай)
6. «Біреумізден ұл, біреуімізден қыз туса, екеуіміз құда болсақ, қыз бен баланы кемеліне келтіріп, екеуін қосып, бұл дүниеден өтсек, арманымыз қалмас еді-ау!»-деп армандайтын» «Алпамыс батыр» жырының кейіпкерлері: (Сарыбай, Байбөрі)
7. Алпамыстың тұлпарының аты: (Байшұбар)
8. Алпамыс батыр Байшұбар атты қалай таңдады: (Өзі таңдап, құйрығынан тартып тұрғызады)
9. «Адамнан есті жануар» деп ардақталатын, мыстанның арам пиғылын батырдан бұрын сезетін тұлпар: (Шұбар ат)
10. «Алпамыс батыр»жырындағы кейіпкер: (Құлтай)
11. Тортай, Құлтай, Байбөрі қай батырлар жырында кездеседі: («Алпамыс батыр»)
12. Мыстан кемпір қатысатын эпостық жыр: («Алпамыс батыр»)
13. Алпамыстың жау қолына түсуіне себеп болған жағдай: (Мыстан кемпірдің айласы)
14. Тайшық хан, Қаракөзайым, Кейқуат, Қараман атты кейіпкерлер кездесетін жыр: («Алпамыс батыр»)
15. «Алпамыс батыр» жырындағы көрген түсін айтып жоруын сұраған ханның есімі: (Тайшық)
16. «Алпамыс батыр» жырындағы қалмақ ханы: (Тайшық хан)
17. Тайшық хан алдап, қолға түсіретін батыр: (Алпамыс)
18. «Алпамыс батыр» жырындағы қалмақ батыры Қараманның мінген аты: (Қара ат)
19. Алпамыстың батырлығының бірінші айқындалатын жері: (Қараманмен кездесуі)
20. «Алпамыс батыр» жырындағы қалмақ батыры: (Қараман)
21. Алпамыс батырға көмек  беріп, дос болатын қалмақ батыры: (Қараман)
22. «Алпамыс батыр» жырындағы  Гүлбаршынды зорлық етіп алмақшы болған: (Қараман)
23. «Сансыз тұрған қалмаққа

Қылышын суырып алады.

Жолбарыстай ышқынып,

Шұбарға қамшы салады,

Тура келген қалмақты

Қақ маңдайдан шабады»,- деген үзінді: («Алпамыс батыр»)

1. Ұлтан құл қай жырдың кейіпкері: («Алпамыс батыр»)
2. «Алпамыс батыр» жырындағы «күрек тісі кетпендей», «аузы ошақтай», «азу тісі пышақтай» деп суреттелетін кейіпкер: (Ұлтан құл)
3. «Алпамыс батыр» жырында әкім болып жұртты жеп жүрген «азамат»: (Ұлтан құл)
4. «Алпамыс батыр» жырындағы Ұлтан көкпарға кімді тарттырмақшы: (Жәдігерді)
5. «Алпамыс батыр» жырындағы:

«Аш бүгіліп жарағыр,

Жетім қалып жасыңнан

Мендей болып жылағыр,

Тарта бер, жұртым, тарта бер!»деген жолдардың иесі: (Жәдігер)

1. «Алпамыс батыр» жырындағы сақау әйелдер: (Бадамша, Мапия)
2. «Алпамыс батыр» жырында «Ұлтан бегіме лайық өлеңді өзім айтамын» деген: (Бадамша)
3. Алпамыс еліне қайтқанда жылқыны бағып жүрген: (Тортай)
4. Алпамыс батыр өз елінеұзақ жылдан соң қандай бейнеде келеді: (Диуана)
5. ...Атса мылтық өтпеді,

Шапса қылыш кеспеді,

Суға салса батпады... Үзіндіде айтылып отырған батыр: (Алпамыс батыр)

1. Алпамыс батырды зынданнан Қаракөзайымның шығаруы себеп болған жағдай: (Қаракөзайымның ғашық болуы)
2. Алпамыс батырдың зынданнан шығуына көмектескен кейіпкер: (Қаракөзайым)
3. «Көрінеді осы адам,

От жалын боп көзіме.

Айналайын, құдай-ау,

Осы тұрған диуана

Жалғызымның өзі ме?!»- деген жолдарды кімнің кіммен тілдескенде айтқаны: (Гүлбаршынның Алпамыспен тілдескенде айтқаны)

1. «Алпамыс батыр» жырында Байшұбарды босатып алып шыққан: (Қаракөзайым)
2. «Алпамыс батыр» жырындағы эпизодтық кейіпкер: (Кейқуат)
3. «Алпамыс батыр» жырындағы сиқырлы сыбызғышы, өнерлі бала: (Кейқуат)

                                                                    «Ер Тарғын»

Жырды алғаш Марабай ақыннан жазып алып бастырған-Н.Ильмински (1862ж   Қазанда)1870 ж В.Радлов,1904ж Н.Саркин,1922ж Ә.Диваевтың жинақтарында жарияланған.8 түрлі нұсқасы сақтаулы.

Ер Тарғынның жары-Ақжүніс,ұлдары-Ардаби,оның екі баласы-Әжігерей мырза,Айғожа  (кейін хан болды),тұлпары Тарлан ат.ЕрТарғынның үш жолдасы-Қарасайұлы Көбен,Алшағырұлы Теген,Өмірұлы Себен(Ханзада ханның батырлары,Ер тАрғынның батыр жолдастары)

Ақшахан-Қырымның қырық ханының үлкені(Ақжүністің әкесі), Қартқожақ-Ақшаханның батыры,Қанатты қара-Ақшаханның жорғасы,Ханзада хан-Бұлғыр тауын мекендеген ноғайдың ханы,Сыпыра жырау-дана,ақылшы қария(Тоқтамыс хан тұсында өмір сүрген XVғ қыпшақ тайпасынан шыққан тарихи тұлға), Домбауыл-қалмақ батыры.

Жыр негізінде Е.Брусиловский «Ер Тарғын»операсын 1937 ж жазды.

1. «Ер Тарғын»жыры алғаш басылып шыққан қала (Қазан 1862ж)
2. «Ер Тарғын»жырын  алғаш рет жырлап,халық арасына таратқан ақын»(Марабай)
3. Ер Тарғынның   әке-шешесі жоқ қайтыс болып кеткен.
4. Ер Тарғынның  жары ,әрі серігі-   Ақжүніс
5.  Ақжүністен туылған ұлдың есімі –Ардаби
6. Ақжүністің жырдан көрінетін сипатына лайық жауап ( Сұлу да батыл,намысқой да ақылды,өз дегеніне жетпей қоймайтынбірбеткей айлалы қыз.)
7. «Сенің қайғыңнан өлемін,»-батырды сүйетінін алғашқы болып өзі мойындаған ару қыз- Ақжүніс
8. «Қолаң шашты,қой көзді алшаңдаған аруым»деп айтқан(Ер Тарғын-Ақжүніске)
9. «Мен Қырымның ішінде,Ақшаханның қызы едім,-деп »өзінің тектілігін көрсететін ару қыз (Ақжүніс)
10. Қара жерге қар жауар 

Қарды көр де етім көр.

Қар үстіне қан тамар,

Қанды көр де бетім көр-деген Ақжүністі суреттеуі (Антитеза)

«Бет ажарын қарасаң,

Жазғы түскен сағымдай

Ет ажарын қарасаң

Терісінен айырған

      Арпа –бидай ақ ұндай

    Кірпігі оқтай тізілген»-деген үзінді алынған батырлар жыры (Ер Тарғын ,Ақжүністің     бейнесі)

1. Ақжүністің мінген аты   -Боз жорға
2. Ер Тарғынның тұлпары – Тарлан ат
3. Тарлан ат қай эпостық кейіпкердікі (Ер тарғынның және Көбіктінің)
4. Астына  мінген атына  «Айналайын»деп үн қататын батыр- Ер Тарғын
5. «Құйрығыңа байлайын,

Қынаптан шыққан қанжардай»-деген жолдар   Тарлан аттың сипаты

1. Хандардың опасыздығын  баса көрсететін жыр- Ер Тарғын
2. Ақшахан Тарғын батырды тағайындады (Әскербасы етіп)
3. Қырымның қырық ханының  ең үлкені Ақшахан еліне баратын батыр-Ер Тарғын
4. «Қадірін білмес сен итке,

Қараша болып не етемін»-деп ханның иттігін бетіне басатын батыр –Ер Тарғын

1. Тарғынның ерен ерлігі байқалған кез- Домбауыл бастаған ұрыста.
2. Қарасайұлы Көбенді,Алшағырұлы Тебенді,Өмірұлы Себенді қай батырдың сұрайтынын белгілеңіз  (Тарғын)
3. «Ер Тарғын» жырында

-Аттанбадым олжа үшін,

Сыңсып жатқан мал үшін

Аттанғаным кәуірге

Атамның ежелгі кегі үшін,-деген сөзді айтатын кейіпкер  (Ер Тарғын)

1. Ер Тарғын Ақжүністі алып қашқандаартынан қуып шығып жетіп алған (Қартқожақ)
2. 5 жастан 65 жасқа дейінгі ерлік істері суреттелетін кейіпкері бар жыр (Ер Тарғын)
3. Ер Тарғын жырының кейіпкері (Қартқожақ)
4. «Ер Тарғын»жырындағы бес  жасында ақ  «жас шыбықтай жай тартып,жалғыз шиден оқ атқан»кейіпкер (Қартқожақ)
5. Бір жалғыз оқпен салып қалғанда ,Тарғынның қорамсақтағы жүз алпыс оғын күлпара қылып уатқан ердің аты  (Қартқожақ)
6. «Мен алпыс беске келген,сақалы қуарған,бір қарт шалмын,бұл ғой,жас болса да,қасындағы Ақжүністей сұлуды қиып әм өзінің жанын қиып,маған қарсы тұрды»-деген кейіпкер (Қартқожақ)
7. «Ер Тарғын »жырындағы Қартқожақ(Үлкен адамгершілік иесі)
8. «Ер Тарғын»жырында Ақжүніс ару қай батырдың   бес жасынан алпыс бес жасқа дейінгі өмірін шеберлікпен айтып береді. (Қартқожақтың)
9. «Ер Тарғын»жырында

«Ай,Қартқожақ, Қартқожақ,

Атыңның басын тарт Қожақ»-деп айтқан (Ақжүніс)

1. «Ер Тарғын»жырындағы Қартқожақты райынан қайтарған ару (Ақжүніс)
2. Ақжүністің мінезінің  көп қыры байқалатын сәт(Қартқожаққа айтқан монологында)
3. «Ер Тарғын» жырында батырды екі рет алдаған хан. (Ханзада)
4. «Ер Тарғын»жырындағы Ханзада ханның елі мекендеген тау аты (Бұлғы тау)
5. «Ер Тарғын»жырында кемеңгерлік тұлғасымен көрінген жырау .(Сыпыра жырау)
6. «Өз өмірінде қолынан тоғыз ханды өткізіп,тоғыз ханды түзеткен кісі еді» (Сыпыра жырау)
7. Ер Тарғын батырды райынан қайтарған данагөй жырау (Сыпыра жырау)

«Есен барып ,сау қайтсам,

Домалатып басыңды алармын»-депХанзада ханға бітпес жаулығын айтқан Ер Тарғынның райынан қайту себебі (елін қырғынға үшыратпауды ойлады)

1. «Аруақты туған ер болсаң,

Не қыласың бір қызды,»-деген пікірді айтатын (Сыпыра жырау)

1. Атам қалды дейтұғын

Атам менен анам жоқ

Балам қалды дейтұғын,

Өзімнен туған балам жоқ,

Бауырым қалды дейтұғын

Ағам менен інім жоқ.

Үзінді қай жырдан алынған   («Ер Тарғын» жыры)

1. «Үстіме киер кебін жоқ

Еңіреп жүрген ер едім

Қаптаған қара борандай,

Өткені ме дүние боқ»-деп жаны күйзелген батыр.(Ер ТАрғын)

1. «Ажалым аштан болды ма

Ауызға жерге жемім жоқ

Егер өлсем бүл жерде,

Сүйегімді ұстар теңім жоқ»-деп қиналатын батыр. .(Ер ТАрғын

1. «Етектейін еріннен,

Екі елісі қалыпты»,-деген   шумақта  жыршы қолданған тәсіл .(Литота)

1. Ай,Қартқожақ,Қартқожақ !

Атыңның басын тарт,Қожақ!

Алғанымнан айырма,

Мені өзіңе қайырма- деген өлең жолдарының буын,бунақ,ұйқас түрлері  ( 7-8 буынды,2 бунақты ,егіз ұйқас)

1. Т.Әлімқұлұлы «Қараойға ертеде ат шалдыртыпты-мыс»-деп Махамбеттен басқа кімге айтады.(Ер Тарғынды)

Қамбар батыр

1.«Қамбар батыр» жырының 19 нұсқасы белгілі

2.1903ж Қазанда жырдың алғашқы нұсқасы «Тоқсан үйлі тобыр» деген атпен жарық көрді

3.«Қамбар батыр» жырының басты тақырыбы- жер мен ел намысын қорғау.

4. «Қамбар батыр» жырының мазмұны- қалмақ басқыншыларына қарсы күрес.

5. «Қамбар батыр» жырының идеясы- елдіктің, бірліктің туын жоғары ұстау, ноғайлы елін қалмақ басқыншыларынан азат ету арманы.

6. Қамбар- елін сүйген батыр, жалғыз атты кедей жігіт.

7.Әлімбай – Қамбар батырдың  әкесі.

8. Назым- Қамбарға ғашық жан, Әзімбайдың жалғыз қызы.

9.Әзімбай-Назымның әкесі, атағы жер жарған бай.

10.Қайыршақ, Қарымсақ, Сарымсақ, Қораз, Дараз, Алшыораз- Назымның ағалары

11.Жәдігер-Әзімбайдың Қамбарға жіберген хабаршысы

12.Қара қасқа ат- Қамбардың тұлпары

13. Керейұлы Келмембет- Қараманның елшісі

14.Күлбадам- Қараманның тұлпары

15.Жырдың басында батыр туралы айтылмай, бір байдың қисапсыз молбайлығы, алты ұлы мен сұлу қызының көркі, сән салтанаты туралы жырланатын батырлар жыры- «Қамбар батыр»

16.Жырда тоқсан үйлі тобырын( қара халқын) аң аулап асыраған батыр - Қамбар батыр

17. Қамбар батырдың тойға келмей қалуы арқылы жыраудың аңғартқысы келген ойын табыңыз – Қамбардың қатардағы қарапайым кісі еместігін аңғартады.

18. Қамбар батырдың ғашығы, әрі сүйген жары – Назым

19. Қыз Назым шықты бұраңдап,

      Он сегіз толған жасына,

      Камшат бөрік келісіп,

      Бриллиант қойды басына, - деген үзінді қай жырдан алынған? «Қамбар батыр» жыры

20. Тарлан ат- қандай эпостық кейіпкерлердікі ( Ер Тарғын, Көбікті)

21. А.Байтұрсынов бастырған эпостық жыр- «Ер Сайын»

22.Эпостық жанр (Тарихи жыр)

Лиро –эпостық(ғашықтық)жырлар

Ғашықтық   жырлардың  батырлық  эпостан   айырмашылығы:

1.Батырлық  эпоста   батырдың  халық  мүддесі жолындағы  күресі   негізгі тақырып   болса,ғашықтық  дастандардың  негізгі   тақырыбы-екі  жастың  бақытқа   жету  жолындағы    тартысы,қасірет-зары,махаббаты.

2. Батырлық  дастандарда   шешуші  рөл атқара  бермейтін рулық  қарым-қатынастар,тұрмыс-салт,әдет-ғұрып  ғашықтық   жырлардың  фабуласына  заңды   түрде  қабысады.

2.Батырлар  жырында   образдар  шындықтан  шалғай,шартты түрде  алынса,ғашықтық  жырларда   образдар  реалистік түрде  сипатталады.

1. Ғашықтық  жырлардың   батырлар  жырынан үш айырмашылығын  атап  көрсеткен   қаламгер (М.Әуезов)

«Қозы  Көрпеш-Баян  сұлу» жыры

«Қозы  Көрпеш-Баян  сұлу»жыры-қазақ   лиро-эпостарының  ішіндегі  ең   көнесі,оның 15 шақты  нұсқасы  бар.Алғашқы   башқұрт  тіліндегі  нұсқасын   1812  жылы Т.Беляев  жазып   алып,Қазанда  жариялаған.Ең  танымалы-   Жанақ  ақын  жырлаған   нұсқа.Ш.Уалиханов  жырды  Атығай   Арыстанбай  ақынның  аузынан   жазып  алған.1833 жылы  А.С.Пушкин   де   әңгімесін  жазып   алған.В.В.Радлов  неміс  тіліне   аударып  бастырған.Абай  Құнанбаев    1884 жылы  Жанақ  ақыннан   жырдың  бір  нұсқасын   жазып  алып, Г.Н.Потанинге  сыйға   тартқан. Радлов,Бейсенбай,Шөже   нұсқаларында  Қозы  өлмей,аман   қалады.Г.Н.Потанин: «Бұл  жер   жүзіндегі  ең  қымбат   әдебиет  мұраларына  жататын   шығарма,»-деп  бағалаған.

Қозы  Көрпештің   әкесі-Сарыбай (75 жаста),сүйген  жары –Баян.Қарабай-бай (83 жаста),Баянның  әкесі; Ай   мен  Таңсық-Қарабайдың   қыздары,Баянның  әпкелері;Тайлақ-Сарыбайдың  құрдасы,Сарыбайдың  өлімін   түсынде  көріп,әйеліне  жеткізеді;Айбас-Тайлақтың  кенже  інісі;Сасан би-Қарабай  көшіп  барған   елдің  биі;Көсемсары-сері;Қодар-қара  күш   иесі,батыр;Танаш-Қарабайға  құда   болып  барған  кісі. Қарабайдың  мінген   аты-Аққайың.

  Жырдың  негізінде   Ғ.Мүсірепов «Қозы   Көрпеш-Баян  сұлу»(1939ж.)  трагедиясын   жазды.

      «Қозы   Көрпеш-Баян  сұлу» жыры-адал  достықты   жырлайтын  дастан.Мұнда  халықтың   дұрыстыққа  деген  тілеулестігі   жырланады.Ұнамды  мінездер,ұнамды  кейіпкер   арқылы  жоғары  бағаланады».(М.Әуезов)

      «Қозы   Көрпеш-Баян  сұлу» жыры-махаббат  тақырыбына  арналған   дүние  жүзіндегі  ауыз   әдебиетінің (фолкьклор)   төрінен  орын  алады» (С.Мұқанов)

1. Ш.Уалиханов «Ромео-Джульетта»жырына  теңеген  жыр: («Қозы  Көрпеш-Баян   сұлу»)
2. «Қозы  Көрпеш-Баян   сұлу»  жырын  Шоқан   жазып  алған  ақындар (Арыстанбай,Жанақ)
3. «Қозы  Көрпеш-Баян   сұлу» жырын   Шоқан  жазып   алған  ақын: (Жанақ)
4. Ш.Уалихановтың  Жанақ   ақынның  айтуымен  ең   алғаш  қағазға  түсірген   жыры:

 ( «Қозы   Көрпеш-Баян  сұлу»)

1. Ш.Уалихановтың  ең   алғашқы  жазып  алған   ауыз  әдебиеті  нұсқасы: («Қозы  Көрпеш-Баян   сұлу»)
2. Шоқанның  ел   ішіндегі   аңыз-әңгімелерден,халық   жырлары  дастандарынан  алғашқы   жазып  алған  шығармасының аты              (Қозы Көрпеш-Баян  сұлу)жыры            
3. Шоқан  өзі   жинаған  қазақтың  ауыз әдебиеті нұсқаларын «Қозы  Көрпеш-Баян   сұлу»жырын  берген  прфессор: (Березин)
4. «Қозы  Көрпеш-Бян   сұлу»жыры  орыс  тілінде   аударылыпсол тілде  жарыққа  шыққан жыл:(1853 ж)
5. 1833 жылы А.С.Пушкиннің  кіші  жүз   қазақтарынан  жазып  алған жыр «Қозы  Көрпеш-Баян сұлу»
6. «Қозы  Көрпеш-Баян сұлу» жырын  жазып   алып,сол  тақырыпқа  поэма жазуды   ойлаған  орыс  ақыны: (А.С.Пушкин)
7. В.В.Радлов  неміс   тіліне  аударып  бастырған   жыр; («Қозы  Көрпеш-Баян сұлу»)
8. «Қозы  Көрпеш-Баян сұлу»жырында  басым   суреттелген  кәсіп (Мал   бағу)
9. Түйемойнақ,Жылытау,Сауыр,Сойқал  деген   жер  атаулары  қай жырда   кездеседі.:

( «Қозы  Көрпеш-Баян сұлу»)

1. Балталы,Бағаналы деген  жер  аттары   кездесетін  жыр: («Қозы   Көрпеш-Баян сұлу»)
2. «Қозы  Көрпеш-Баян сұлу» жырындағы  тарихи   шындықпен   сәкес  келетін   жер-су  аттары: (Бетпақдала,Аягөз)
3. Сасан  би,Қарабай,Қодар  атты   есімдер  кездесетін  жыр   аты: («Қозы  Көрпеш-Баян сұлу»)
4. Айбас,Қарабай,Қодар  қай   жырдың кейіпкерлер: («Қозы  Көрпеш-Баян сұлу»)
5. «Қозы  Көрпеш-Баян сұлу» жырының  кейіпкерлер   тізбесі(Ай,Таңсық,Қодар)
6. «Қозы  Көрпеш-Баян сұлу» жырының  негізгі   тақырыбы: (Жастардың  бас   бостандығы)
7. Қозының  мінген   аты: (Күрең  бесті)
8. Бір  ағаштағы   қос  шынар  сияқты көрінетін  ғашықтар(Қозы  мен   Баян)
9. «Іздеп  едім,қайнаға-ау,кез  келесіз,

Айпарадай  ақ   жүзім  сіз  көресіз.

Қайнаға-ау,көріпсіз  бір   перзентті,

Сүйіншіге,қайнаға-ау,не  бересіз?»-деген үзінді: («Қозы  Көрпеш-Баян сұлу»)

1. Сарыбай  мен   Қарабайдың  кездескен  жері: (Балталы  жерінде)
2. Жыр  басында   ұшырасатын  кейіпкерлер : (Сарыбай   мен Қарабай)
3. Қозының  әкесі: (Сарыбай)
4. Сарыбай  қанша жаста: (75 жаста)
5. Қозыны  Баянмен   табыстырған  адамды  табыңыз: (Айбас)
6. «Қозы  Көрпеш-Баян сұлу» жырындағы Айбас қандай  кейпкер:(Әділдік  жолында   күресуші)
7. «Қозы  Көрпеш-Баян сұлу» жырындағы  кейіпкер: (Айбас)  
8. «Қозы  Көрпеш-Баян сұлу» жырындағы   Қозының   намысын   қорғау  үшін   шыққан: (Айбас)
9. Сәлем де  ініңізге,іздеп келсін,

Келмесе,сорлы  Баян   дегені  өлсін,-деп  Баян   кімге  айтқан : (Айбасқа)

1. «Қозы  Көрпеш-Баян сұлу» жырында Қозы  мен   Баянға  тілеулес  боп,   көмектесетін  жандар: (Ай мен   Таңсық,Айбас,Көсемсары)
2. «Тал  бойының   міні  жоқ,қолаң  шашты,

Шашының  ұзындығы   тізін  басты.

Гүл  төгілер   аузынан меруерт  тісті,

Ондай  жан   дүниеде  жаралмас-ты,»-деген  қай   кейіпкердің сипаты: (Баянның)

1. «Аппақ  керік   маңдайлы  қылығы наз,

Малың  түгіл   басыңды  берсең-дағы аз,»-деген: (Баянның   бейнесі)

1. Лиро-эпостық  кейіпкерлерінің  ішінде   тоқсан сері  жігіт  қай   қыз  үшін  елінен   безеді: (Баян  сұлу)
2. .....ғашық  болып   тоқсан бағылан,

Бәрі де  іздеп   шықты  жапан  түзге.

Бәрі  де   ғашықтықпен  жапан кезген,

Баршасы  ғашық   болып  елден  безген.

Үзіндідегі  көп   нүктенің орнына  лайықты  кейіпкер: (Баян сұлу)

1. Баянның  әкесі: (Қарабай)
2. Қызынан  малын   артық  көретін  әке: (Қарабай)
3. «Қозы  Көрпеш-Баян сұлу» жырындағы  Қарабайдың   жылқысының  санын  табыңыз:( 90 мың)
4. Баянды  Қозыдан   алып  қашқан  Қарабай   Қодарға  қай жерде  кездеседі: (Бетпақта)
5. Бетпақтан  алып   өткен  Қодарға  Қарабай   қандай  уәде  берген: (Баянды  бермек   болады)
6. «Қозы  Көрпеш-Баян сұлу» жырындағы алты  құлаш   ала  бедеу кімнің  астына   мінген  аты  екенін   табыңыз: (Қодардың)
7. «Қозы  Көрпеш-Баян сұлу» жырының  басты   кейіпкерлері  кімдердің  қастандығы   мен  қиянатынан  азап   шегетіні: (Қарабай,Қодар)
8. Қарабай  мен   Қодардың  Қозы  Көрпешке   жасаған  жамандығы: (У береді)
9. «Қара  көзін   қан  басып  қарағанда,

Маңына  жоламайды,Қодар  үркіп,»-деген «Қозы  Көрпеш-Баян сұлу» жырынан  алынған   жолдарда кім  туралы    сөз   болып  отыр: (Қозы Көрпеш)

1. «Қозы  Көрпеш-Баян сұлу» жырындағы:

«Тіршілікте,тазшеке-ау,ұмытпайын,

Қоя  берші ,көштегі  жеңгең   көрер,»-деген  жалынышты  сөздерді   айтатын  кейіпкер: (Қодар)

1. «Қозы  Көрпеш-Баян сұлу» дастанындағы  Сарыбай   маралды не  себептен  өлтіргені: (Қарабай  өтінішіне  орай)
2. Қарабай  жарып   жібергенде  маралдың  ішінен  не   шығады: (Егіз қодық)
3. «Қозы  Көрпеш-Баян сұлу» жырында  Қарабайдың   үйіне  құдалық  туралы   сөйлесуге  он  бір   кісі  қосып,кімді жібереді: (Танаш)
4. «Балталы,Бағаналы,ел  аман   бол,

Бақалы,балдырғанды  көл,аман   бол,»- деген «Қозы Көрпеш-Баян   сұлу» жырындағы  Ай  мен   Таңсықтың  сөздері  салт жырларының ішіндегі  қоштасуға  жатады.

1. «Балталы,Бағаналы,ел  аман   бол,

Бақалы,балдырғанды  көл,аман   бол,»- деген  қоштасу  өлең   алынған  жыр: 

(«Қозы  Көрпеш-Баян сұлу» )

1. «Балталы,Бағаналы,ел  аман   бол,»-деп,туған  жерімен қимай қоштасатын  лиро-эпос  жырындағы   қыздардың  аты: (Ай,Таңсық)
2. «Қозы  Көрпеш-Баян сұлу» жырында  қоштасу   жырын   айтқан  кейіпкерлер:(Ай  мен  Таңсық)
3.  «Қозы   Көрпеш-Баян сұлу» жырында   қандай  тұрмыс-салт  жырлары   қолданылған: (Қоштасу,жар-жар,естірту,жоқтау)
4. «....Аққу  ұшып   көлге  кетті,

Ақсұңқар ұшып  шөлге  кетті,

Олар  адасып   кеткен  жоқ,

Әркім  баратын   жерге  кетті.» Жыршының  жұмбағының   шешуі:(Сарыбайдың  өлгенін естіртіп  отыр)

1. Сарыбайдың  бұл   дүниеден  өткендігін  естірткен: (Тазша)
2. «Қозы  Көрпеш-Баян сұлу» жыры  қандай   өлең түрімен  жырланған: (11   буынды  қара  өлең   түрімен)
3. «Қозы  Көрпеш-Баян сұлу» жыры-адал достықты жырлайтын  дастан. Мұнда   халықтың  дұрыстыққа  деген   тілеулестігі  жырланады. Ұнамды   мінездер,ұнамды  кейпкерлер   арқылы  жоғары  бағаланады,»-деген  пікірдің   иесі: (М.Әуезов)
4. «Қодар-Қарабайдың  қара   шоқпары,қараңғы  күші  есебіндегі   сұмырай серігі,»- деген   пікірдің  иесі. (М.Әуезов)
5. «Қозы  Көрпеш-Баян сұлу» жырының  тілі-нағыз халық тілі,»-деген  пікірдің   авторы: (М.Әуезов)
6. «Қозы  Көрпеш-Баян сұлу» дастаны-қазақ  әдебиетінің   зор  мұрасының  бірі,»-деген   пікірдің  авторы: (М.Әуезов)
7. «Қозы  Көрпеш-Баян сұлу» трагедиясын  жазған: (Ғ.Мүсірепов)
8.  «Қозы   Көрпеш-Баян сұлу» жыры мен Ғ.Мүсіреповтың  осы   аттасы  трагедиясының  айырмашылығы: (Көп  айырмашылығы  бар)
9. «Қозы  Көрпеш-Баян сұлу» пьесасындағы Қарабай : (Баянның   әкесі)
10. Қазақ  театрында   ұзақ  жылдар  бойы   Қарабайды  ойнаған  әртіс: (Серке Қожамқұлов)
11. Қозы  мен   Баянға  арналған  ескерткіш   тұрғызылған  жер: (Аягөз)   
12. *** «Қозы  Көрпеш-Баян сұлу» жыры (*Көп нұсқалы жыр; *Ғашықтық жыр)
13. ***«Қозы  Көрпеш-Баян сұлу»жырындағы  Қарабай   бейнесі: (*Сараң,дүниеқоңыз;)*Қатыгез,өзімшіл)
14. «Қозы  Көрпеш-Баян сұлу» жырында Сарыбайдың  өлімін естірткен: (*Тазша)
15. ***Ай,Таңсық,Айбас,Тайлақ деген  кейіпкерлер  кездесетін   жыр: (* «Қозы Көрпеш-Баян  сұлу»)

«Айман-Шолпан» жыры

«Айман-Шолпан» жырын   ең  алғаш жазып алып,  баспаға   ұсынған – Жүсіпбек  Шайқыисламұлы.  Поэманың   тууына  негіз болған – ХІХ  ғасырдың   бірінші  жартысындағы  оқиғалар.   Эпостық  элементтермен  қатар   тарихи  поэмаларға  тән   элементтер  де  анағұрлым   басым. 

Маман- Тама елінің байы,  Айман, Шолпан-Маманның қыздары,  Көтібар-Шекті елінің батыры,  қара күштің иесі, Теңге - Көтібардың ерке де долы тоқалы,  Есет- Көтібардың ұлы,  тарихи тұлға,  Арыстан- Көтібардың інісі,    Шолпанның сүйген жігіті, Әлібек – Айманның сүйген жігіті.

Жыр  негізінде   М.Әуезов  «Айман-Шолпан»  (1934ж.)   комедиясын жазды.

Таным дерек

Көтібар Бәсендеұлы (т.ж.б.-1823)-батыр. Кіші жүз құрамындағы шекті руынан шыққан. Сырым Датұлы бастаған ұлт-азаттық қозғалысы кезінде сарбаз жинап,  Ресей үкіметінің отарлау саясатына қарсы күрескен.  Жайық бойындағы бекіністерге бірнеше рет шабуыл жасаған.  Көтібардың жеті баласы болған,  үлкені-атақты Есет батыр тарихи тұлға(«Қазақстан» ұлттық энциклопедия,   бес том,  елу төрт бет)

1. Ел  тұтқасын  ұстау әйелдердің  де   қолынан к елетіндігін  дәлелдеген жыр: («Айман-Шолпан» жыры)
2. «Айман-Шолпан» жырының  негізгі тақырыбы : (Ескі мен жаңаның арасындағы күрес)
3. Айман мен Шолпанның әкесінің аты : (Маман)
4. Маманның шыққан тегі, руы : (Шекті)
5. Арыстан,  Есет,  Әлібек атты кейіпкерлер кездесетін жыр : («Айман - Шолпан»)
6. Қазақ ауыз әдебиетіндегі жаңа әйел ,   саналы қыз образы : (Айман)
7. «Айман-Шолпан»  жырындағы  Айманның   өзге  жырлардағы қыздардан айырмашылығы :  (Әлеуметтікіске араласуында)
8. «Айман-Шолпан»  жырындағы  Айманның   ақылы  байқалады :               ( Баланы баурап алуынан)
9. «...Мен ажалым жетпей өлмеспін,   ешкімнің қырсығына көнбеспін»-деген сөз иесі : (Айман)
10. Айманның  Шолпанды елге қайтаруының себебі : (От жағып, күң болып кетеді деп ойлағандықтан)
11. «Айман-Шолпан»  жырындағы  Айманның    есік алдындағы Қызылқұмға   жасырған  байлығының саны :  (500 ат,  80 інген,  40 алтын,   15 күміс табақ) 
12. «Қараңыз,  мына сөздің сарасына, 

Көз жетті елді шаппақ  расына.

«Шайтан сөз топ ішінде не керек ? »   деп ... – деген  жолдың жалғасы :         (Арыстан түсе берді арасына)

1. «Айман-Шолпан»  жырындағы  «Шайтан сөз топ ішінде неге керек?» - деп,  бітімге шақырған сөздердің  иесі : (Арыстан)
2. «Айман-Шолпан» жырында Айманның атты сұрап алуына да , Шолпанды еліне қайтаруына да ,  Есеттің Айманға 60 күнге дейін неке қимауын қалап алуына да себепкер болған адам : ( Арыстан)
3. Әлібек  бейнесіне тән сипат :  (Жау іздеуге , пәле іздеуге құмар емес)
4. Маман байдың ауылын кім шабады ? :  (Көтібар)
5. «Айман-Шолпан»  жыры  аяқталар   тұста  Көтібар : (Өкіл әке болады)
6. Маман  мен  Көтібарды бейнелеудегі ерекшелік : (Сарказм мен ирония)
7. «Айман-Шолпан» жырындағы қазақ феодалдарының тән сипаттары : (Тоғышар , Топас ,  ұсақ тіршілік адамдары)
8. «Айман-Шолпан»  жырындағы  Көтібардың баласы:  (Есет)
9. «Айман-Шолпан» жырындағы  кейіпкер : (Теңге-Көтібардың бәйбішесі)
10. Берілген үзінді қай жырдан алынған?

«Базарда теңге болсаң, пұл боларсың,

Қолыңа құрық алсаң, құл боларсың.

Батырдың айтқан сөзі рас болса,

Қолыма су құятын күң боларсың» : («Айман-Шолпан»,Теңгеге айтқан)

1. «Айманның ақ мамықтай білегі бар, майысқан жез қармақтай сүйегі бар,»-деген жолдардағы көркемегіш құрал : (Теңеу)
2. «Айман-Шолпан» жыры : ( Лиро-эпостық жыр, Тарихи жыр)
3. «Айман-Шолпан» жырындағы тарихи тұлғалар : ( Есет , Көтібар)

«Қыз Жібек» жыры

          «Қыз Жібек» жыры 1905-1909, 1911 жылдары Қазан қаласында Құсайыновтар баспасында басылған. Осы нұсқа 1925 жылы Ә.Дибаев редакциясымен Ташкентте жарияланған. «Қыз Жібек» жыры – идеясы, мазмұны, сюжеті, композициясы, көркемдік айшықтары жағынан лиро-эпостық дастандардың ішіндегі үздік туындылардың бірі. 

Төлегеннің әкесі Базарбай, сүйген жары Қыз Жібек, туған інісі – Сансызбай, ақын досы – Шеге. Сырлыбай – хан, Жібектің әкесі, Қаршыға – оның ақылшысы, уәзірі, Бекежан – ғашық батыр. Хорен – қалмақ ханы.

Жыр негізінде Ғ.Мүсірепов «Қыз Жібек» пьесасын (музыкалық драма) жазды.

Таным дерек.

Бекежан Айбекұлы (1667-1730)- батыр. «Қыз Жібек» жырындағы Бекежанның прототипі Сұрмерген садақшы. «қылыштың перісі» атанған. Ел арасында оның ерлігін баяндайтын көптеген жырлар сақталған. Алғашқы әйелі – башқұрт мырзасы Құрамыстың қызы Салиха. Одан туған Қайрақ, Байрақ, Тайлақ деген үш ұлы- батырлар. Тайлақ Аңырақай шайқасында Кіші жүз жасағын бастаса, Қайрақ, Байрақ мыңбасы болған. Бекежан батырдың дүниеден озуы жайлы екі түрлі дерек бар: бірінде 45 жасында соғысты алған жарақаттан қайтыс болды десе, екіншісінде түркімендермен болған соғыста мерт болды делінеді. Қабірі – Батыс Қазақстан олбысы, Сырым ауданы, Шідерті өзені бойындағы Тайлақ қорымында. («Қазақстан» ұлт-қ энци. 2-том,254-бет.)

Қазақтың көшпелі өмірі, әдет-ғұрпы, мінез-құлқы, киім киісі, жүріс-тұрысы, қыздардың әсем сұлулығы суреттелген жыр. 

Әмеңгерлік салт кездесетін жырды табыңыз: («Қыз Жібек» жыры)

Төлегенді Сырлыбай ханның еліне ертіп апарған адам: (Қаршыға)

«Қыз Жібек» жырындағы Қаршыға: (Сырлыбай ханның ақылшысы)

«Қыз Жібек» жырынында жағымды, ақылды, ақындық қасиеттерімен көрінетін кейіпкерлер: (Қаршыға, Шеге)

«Қыз Жібек» жырындағы Сырлыбай ханның ақылшысы, уәзірі әрі от ауызды, орақ тілді шешен ақын: (Қаршыға)

Төлегенді Ақ Жайықтың сұлуларына ынтық еткен адам: (Саудагер шал)

Төлеген бейнесіне сай тіркес: («Падишадан кем емес»)

«Қыз Жібек» жырында:

«Мен бір сұлу табайын,

Патшалардың жалғызы.

Аты- Жібек сұрасаң,

Кереметін көр,»- деп айтқан: (Қаршыға)

Жібекті жолықтыру үшін Төлегенмен Сырлыбай еліне жол тартқан кейіпкер: (Шеге)

Төлеген Ақ Жайыққа қанша жорға алып кеткенін белгілеңіз. (Жиырма бес мың)

«Қыз Жібек» жырында Төлеген Жібекті тапқанша қанша көшке жолықты: (11)

«Қыз Жібектің ақтығы,

Наурыздың ақша қарындай»: деген үзінді («Қыз Жібек» жырынан)

Ләйлі-Мәжнүн болмаса,

Өзгеден артық келбеті... 

... тің дидары –

Қоғалы көлдің құрағы,- деген жыр жолдарындағы кімнің сипаты: (Жібектің)

«Қыз Жібек» жырындағы жастардың арман-тілегіне қарсы топ: (Базаралы тобы)

«Қыз Жібек» жырында ғашықтарға қастандық етуші: (Бекежан)

«Өзім батыр болған соң, кімді аяйын...»-деп Жібекке шімірікпей жауап берген: (Бекежан)

«Аспандап ұшқан алты қаз,

Сіздер тірі, мен өлі,»-деп өлім алдында алты қазбен қоштасатын лиро-эплстық жыр кейіпкері: (Төлеген)

«Ай мүйізді қошқардың

Бөрі тартар қоңынан,»-деген «Қыз Жібек» жырынан алынған жолдардағы көркемдегіш құрал: (Астарлау)

«Төлеген сынды ағаның жұмақтан жазсын тұрағын,»- деген жоқтау сөз айтқан: (Шеге)

Төлегеннің қазасынан кейін Сансызбайға ағалық қамқорлық көрсететін: (Шеге)

Төлеген өлімінен кейін Жағалбайлы еліне Жібек кімдермен бірге жол тартқан: (Сансызбай, Шеге)

Төлегеннің қазасынан кейін Жібек әмеңгерлік салты бойынша кімнің жары аталған: (Сансызбайдың)

Сансызбайды жұбататын, Жібек пен Сансызбайды елге әкелетін, Төлегеннің ата-анасын қуантып, Жібекті Сансызбайға қосатын кісі: (Шеге ақын)

Сырлыбай еліне келіп, Жібекті қалыңдық ретінде беруін талап ететін қалмақ батыры: (Хорен)

Қыз Жібек ебін тауып алып кеткен қалмақ батыры Хореннің тұлпары қалай аталады: (Сандалкөк)

«Қыз Жібектің ақтығы,

Наурыздың ақша қарындай.

Ақ бетінің қызылы,

Ақ тауықтың қанындай.» -деген суреттеудегі көркемдегіш құрал: (Теңеу)

Ғ.Мүсірепов пьесасы: («Қыз Жібек» ж.)

Ғ.Мүсіреповтың «Қыз Жібегі»: (Музыкалық дарама)

                                Айтыс

1.  «Айтыс – сөз барымтасы,»-деп баға берген зерттеуші : (М. Әуезов)
2. Ақындар айтысының ерекшелігі – онда «халық театрының анық,дәл ұрығы бар,»-деген пікірдің иесі: (М. Әуезов)
3. Ақындар айтысы- өнер жарысы, сөз сайысы,-деп кім айтты: (М. Әуезов)
4. Театр өнерінің үлгісі байқалатын ауыз әдебиеті түрі: (Айтыс)
5. Айтысқа түскен ақынның бірден бастырмалап, қарсыласып апшысын қуыра, сескендіре сөйлейтінінің себебі : (Қарсыласын жеңіп кетудің амалы)
6. Айтыс ақынға тән негізгі қасиеттер тізбегі :(Суырыпсалмалық, тапқырлық) 
7. Айтыскер ақын бойынан табылуға міндетті емес қасиеттер тізбегі: (Сазгерлік, жазба ақындық өнер)
8. Адамның  табиғаттың жұмбақ сырына түсінбеген кезінде туындаған айтыс түрі: (Бәдік айтыс)
9. Айтыстың ең көне түрі: (Бәдік)
10. Салт айтысы бөлінеді:(2- ге; қыз бен жігіт айтысы;ақындар айтысы)
11. Ақындар айтысының даярлығы болып табылатын салт айтысы :(Қыз бен жігіт айтысы)
12. Қыз бен  жігіт айтысының мазмұндық- тақырыптық ерекшелігі : (Елдің тұрмыс- салтының басқ жақтарын қамтуында)
13. «Біржан мен Сара»  айтысының негізінде композитор М.Төлебаев «Біржан – Сара »  операсын жазды
14. «Біржан-Сара айтысы»  түр жағынан да, мазмұны жағынан да өзге айтыстардан оқшау тұрған әлеуметтік және көркемдік маңызы бар айтыс деген : ( С.Мұханов)
15. Сара  Тастанбекқызы (1853-1907)қазіргі Алматы облысы Ақсу ауданында тһдүниеге келген.Көптеген өлеңдері  мен «Тұзақ» атты дастаны бар.1895 ж. Біржан салмен, 18.. ж.Әсет Найманбайұлымен , 1890ж. Төребай Есқожаұлымен айтысқан.
16. Сара Тастанбекқызының туған жері : (Алматы облысы, Ақсу ауданы)
17. Құрылысы мен түрі жағынан салт айтысының ең биігі болып табылатын айтыс түрі: (Біржан мен Сара айтысы)
18. Қыз бен жігіт әрі ақындар айтысына жататын айтыс түрі: (Біржан мен Сара айтысы)
19. Әйел теңдіді мәселесін көтерген айтыс: («Біржан –Сара»)
20. «Біржан –Сара» айтысының негізгі түйіні:  (Әйелдің бас бостандығы)
21. «Біржан – Сара» айтысы : (Ақындар  айтысы)
22. «Біржан  -Сара» айтысындағы Сараның әкесінің аты: (Тастанбек)
23. «Біржан-Сара» айтысында Сараға теңдік, бостандық әперуге ықпал жасаған: (Біржан)
24. Қызы едім Тастанбектің, атым- Сара,

Ішінен ер Қаптағай шықтым дара.

       Он үште домбыра алып, сөз сөйлеп ем,

       келемін бір сүрінбей жеке дара....Үзінді қай айтыстан алынған (Біржан мен Сара айтысы)

1. ОН үште домбыра алып, сөз сөйлеп ем, келемін бір сүрінбей жеке –дара  деген   ақын : (Сара )
2.  Сара   Біржанмен айтысқанда болғн үй: (Тұрсынбек)
3. «Біржан – Сара» айтысында  Біржан қай ақынды дара тұлға етіп бейнелейді: (А.Құнанбайұлын)
4. «Біржан-Сара» айтысында:

«Тәттімбет-ардагерім Арғын асқан,

       Қырық түрлі күй арналған бармағынан...»- деген сөзді айтқан: (Біржан сал)

1. «Ақиық, мұзбалақпын жерге түспес,

      Кең қолтық арғымақпын алқымы іспес,»-деген жолдарды айтқан: (Біржан сал)

1. Біржан салдың Сара ақынға айтқан сөзі: ( «Жолықпай сөзі өктемге, жүрген шығар,Аулында               Тұрысбектің олер жері»)
2. «Кемітер қай жеріңді дұшпан шіркін

Адамзат озар емес өз басыңнан,»- деген сөздерді қай айтыс ақыны кімге арнап айтқан: (Біржан Сараға)

1. «Асылым құдай берген өз басыма, 

Тең келмес жеті Біржан тыпнағына,»-деген жолдарда Сара ақын айтып отырған адам: (Жиенқұл)

1. Сараның « Арғынға жол бермеген есіл тілі» Жиенқұлға келгенде мүдірген  себебі: (Жиенқұлдың ақымақ, өнерсіз әрі дене кемістіге барлығынан)
2. «Арғынға ұялғаннан үндемеуші ем,

Есекке қосақтаулы өтті- ау күнім,» - деген сөз қай ақын қыздың өкініші: (Сараның)

1. «Жоқ екен жүйрік иттей өлсем құным,

«Ажал да кісі таңдап алады екен,

Сол итті неге қойған алып кетпей?»-деген ашынған сөздердің иесі: ( Ақын Сара)

1.  «Біржан –Сара»   айтысында Біржан сал Сара тағдырына ара түспегеніне өкпе айттын елі: (Найман елі)
2. «Тұрмыстан туысымнан таяқ жедім...»деген жолдар қай йтыскер ақынның өлең жолдарынан алынған: ( Сара)
3. « Біржан – Сара « айтысындағы:

«Сараны  Жиенқұлға бере көрме,

Қыз түгіл ер құнына келер шамаң.

Бар болса сүйегінде ойларсыңдар,

Өлі тілін тірі алмас деген заман...» -деген жолдарды айтқан (Біржан)

1. «Біржан – Сара» айтысындағы Жиенқұл сипаттамасы көркемдік тәсілдің қай түрі:

Кісі емес ел намысын ұққандай –ақ,

Ербиіп елсіз тауға шыққандай – ақ

Жиенқұл күжірейіп келер ме екен,

Он мата арқасына тыққандай- ақ :(Сарказм)

1. «Біржан -Сара»  айтысының Жиенқұлға байланысты жері қндайбейнелі сөз қолданған: (Ирония, сарказм)
2. Біржан Сараны нені тілге тиек ете жеңетіндігі : (Күйеуінің нашарлығын)
3. Айтыста Сараның Біржаннан  жеңілу себебі:(Теңсіздік шырмауы) 
4. «Жалынмын жанып тұрған нөсерге өтпес,

Болаттың екі жүзді алмас кеспес,»- деген жолдарындағы көркемдік тәсіл: (Метафора)

1. Мына өлең жолдарындағы асты сызылған сөздер қандай көркемдеу құралы:

«Ақ иық, мұзбалақпын жерге түспес,

Кең қолтық арғымақпын алқымы іспес»: ( Метафора)

1. «Қырандай желді күнге аспандаймын»-деген жолда қандай бейнелі сөз бар: (Теңеу)
2. Сара Тастанбек қызы туралы жазылған еңбек : ( «Тордағы тоты»)
3. Табиғат құбылысын білсем деген арман-тілегінің иесі табылғн айтыс түрі : (Жұмбқ айтыс)
4. Жұмбақ айтыстың ең жақсы үлгісі : ( «Сапарғали мен Нұржан»)
5. Нұржан мен Сапарғали айтысы айтыстың қай түріне жатады: ( Жұмбақ айтысы)
6. Жұмбақ айтысындағы айтыскер ақын: (Нұржан)
7. «Омарқұл мен Табия» айтысында сөз болтын мәселе: (Қыз бен жігіт арасындағы көңіл)
8. Құнанбай «Өзіңе келетін сөзді білмейсің!»-деп , Балтны қуып шығуы қай айтысқа байланысты екенін тбыңыз: («Балта мен Шөже»  айтысы)
9. Айтысқа түскен ақындар Шөжеге қандай мін айтқан : ( Соқырлығы)
10. Алшынбай мен Құнанбайды өлтіре сынп, оларды қорғй сөйлеген Балтаны жеңген ақын (Шөже)
11. Осы күнгі айтыскер ақындардың тізбесі: (Ринат,Дәулеткерей, Балғынбек)
12.  

Шешендік сөздер

1. ^{.Шешендік сөздердің жанрлық  түрлері: шешендік арнау, шешендік толғау, шешендік дау.} 
2. ^{Шешендік өнердің кеңінен дамып биіктеген кезеңі: /15-18ғ/}
3. ^{Екі адамның белгілі бір талас мәселесін,даудың шешімін шығарушылар: билер,шешендер}
4. ^{Елге белгілі адамдардың қайсыбіроқиғаға байланысты айтқан тапқыр сөздері: шешендік сөздер}
5. Шешендік сөздердің басты ерекшелігі: халқымыздың даналық ойының үлгісі
6. Шешендік толғаудың ерекше түрі:қанатты сөздер
7. Нақыл сөздердің белгілері: Ғибратты, тәлім берерлік мәні бар терме жырлар,өлеңдер.
8. «Қазақтар ... мүдірмей ,кідірмей ерекше екпінмен сөйлейді.Ойын дәл айқын ұғындырады,ауызекі сөйлеп отырғанның
9.  өзіңде ...бейне бір өлең екен деп таңғаласың»-деп шешендікке баға берген ғалым: В:В.Радлов
10. Қазақтыың шешендік  өнерінің тарихы басталады: Майқы би мен Аяз биден
11. «Түгел сөздің түбі бір,түп атасы....»-деген халық сөзің толықтыратын бидің аты: Майқы би
12. «Тіл-қылыш,тиімсіз жерде тый,Тиімді жерде жи,»-деген қанатты сөздің мағынасы: « Тіл тәрбие құралы»
13. «Би бол,би болмасаң би түсетін үй бол»дегенге түсінік: Әйелің жақсы болсын дегені
14. Айтушының табиғат құбылыстары мен әлеуметтік өзгерістерге өзінің қөзқарасын білдіретін шешендік сөздің түрі: Шешендік толғау
15. «Бұл дүниеде не өлмейді?»деген Жәнібек ханға Жиреншенің қайтарған жауабы шешендіктің қай түрі: шешендік толғау
16. Сөздері аңыз әңгімеге айналып кеткен шешен:  Жиренше шешен
17. Шешендік арнаудың негізгі мазмұнын құрайтын тілектер: Қуанышқа бата беру,ауыр қайғыны жеңілдету үшін тоқтау айту ,елін жерін қастерлеуге ,қорғауға үндеу.
18. «Сөзден тәтті нәрсе жоқ. Сөзден ащы нәрсе жоқ.Сөзіңді тіліңе билетпе ақылыңа билет...» деген сөздің авторы: Бөлтірік шешен
19. Бөлтіріктің шешендік сөздерінің көпшілігі неге негізделген: Өз ұлтының қасиетті ұғымдарына сипаттама беруге
20. Үлкен алдында иіліп сөйле,
21. Кіші алдында сызылып сөйле
22. Иіліп сөйлегеннен белің бүгілмейді,
23. Сызылып сөйлегеннен сөзің үзілмейді./Бөлтірік шешен/Шешендік сөздің жанрлық түрі: Шешендік арнау
24. Малайсары би Сырыммен қоштасарында: «Есіңе салар үш сөзім бар: обал,сауап,борыш».Осы үш сөз есіңде болса,елің жаныңнан кетпес, елің барда дұшпаның басыңа теппес»-деген екен.Үзінді: Шешендік өсиет
25. Әрі батыр,әрі шешендігімен танылған: Сырым
26. Малайсары: «Есіңе сақтайтын 3 сөз бар: обал,сауап, борыш»-деп кімге айтқан: Сырымға
27. «Кеудең толы бауыр болсын,арқаң қара жауыр болсын. Бірақ жасың жетпіске жетпесін»-деген батаны Сырымға кім берген: Малайсары
28. Тарихта Сырым Датұлына бата берген би: Малайсары
29. «Дау мұраты-біту,Қыз мұраты-кету,Сауда мұраты –ұту, Жол мұраты –жету»-деп айтқан: Сырым
30. Ақсауыт би: «Баланың екі түрі болады: біреуі үй баласы,біреуі ел баласы.Ел бүтіндігін сақтайын деп тұрған бала екенсің...»-деп айтты:   Сырымға
31. «Ел баласы» деген сөздің мағынасы: Көптің қамын ойлайтын бала
32. Кісі болар баланың кісіменен ісі бар,Кісі болмас баланың кісіменен несі бар?»-деген малайсарының нақыл сөзі : Шешендік нақыл 
33. «Байдалы шешеннің Уәлидің ханымы Айғанымға айтқаны» атты   шешендік сөзі: Шешендік арнауға жатады
34. Соқыр Абыздың Жәнібек батырға айтқан батасы шешендіктің қай түріне жатады: Шешендік арнауға
35. Шешендік дау түрлері: Жер дауы ,жесір дауы,құн дауы , ар дауы
36. Мұса Шормановтың бес ауыз жұмбағын шешкен шешен:Қанжығалы Саққұлақ /Жұмбағы :Ағат деген немене?Сағат,Қанат,Жанат,Ханым деген немене?/
37. Төле би, Қазыбек би,Әйтеке би өмір сүрген кезең: 18ғ
38. «Қарлығаш би» «Қарлығаш әулие» атанғанби: Төле би
39. «Жаңбыр жаумаса жер жетім,Басшысы болмаса ел жетім,Ұқпасқа айтқан сөз жетім...» деген сөздің авторы: Төле би 
40. Әйелің жақсы болса, Бірінші-иманың,Екінші –жиғаның,Үшінші-ырысыңның тұрағы...деген: Төле би
41. «Атадан ұл туса игі, Ата  жолын  қуса игі,Өзіне келер ұятын  Өзі біліп тұрса игі,» деген би: Төле би
42. Тәуке ханның атақты «Жеті жарғы »жасасқан би : Төле би
43. Төле бидің:  «Ағайын ала болғанда , Ауыздағы ас кетер.Аңдыған дұшпан көбейіп, Жау   қолында бас кетер,»-деген сөзінің   мағынасы: Ел бірлігі
44. Төле бидің баласына келіні Данагүлдің өзі таңдап әперу себебі : Ердің бақытын келтіретін де, кетіретін де әйел екенін білгендіктен.
45. «Құлдық ұрсаң дұшпанға,  арылмайтын сорың бар» - деген сөздерді  Төле би Күлтөбенің басында үлкен жиында айтқан .
46. Жоңғар мен қазақты бітістіру мақсатында дипломатиялық қызмет атқарған шешен : Қаз дауысты Қазыбек би .
47. Қалмақ ханына Қоңтажыға елшілікке барғанда Қазыбектің жасы 14-те 
48. «Біз қазақ деген мал баққан елміз.Ешкімге соқтықпай ,жай  жатқан   елміз…»- деген сөздің  авторы : Қазыбек би .
49. Он үш жасында қалмақ ханы Қоңтажыға: «Қазақ – қалмақ баласы , Табысқалы келгенмін .Табысуға көнбесең ,Түрысатын жеріңді айт!»-деген би :Қазыбек би
50. Қартайған шағында Қазыбек биге бірден онға дейін санының мағынасын айтып беруді сұраған жырау: Бұқар жырау
51. Қаз дауысты Қазыбек бидің: «...сен  қабылын болсаң, мен-арыстан,алысқалы келгенбіз ; жаңа үйреткен жас тұлпар – жарысқалы келгенбіз,  тұттқыр сары желіммін, жабысқалы келгенбіз» шешендік 
52. Сөзіндегі қолданылған көркемдік тәсіл: Метофора
53. Өркенім өссін десең,кекшіл болма – кесапаты тиер еліңе.елім өссін десең,өршіл болма-өскеніңді өшіресің. Үзінді қай бидің толғауынан? Қазыбек би
54. Әйтеке бидің шын есімі: Айтық
55. «Қасқакөл дауында» ел мүддесін көздеп сөйлеудің асқан үлгісін көрсеткен би: Әйтеке би
56. «Дұрыс сөзге тоқтай білген, басқаны сөзіне тоқтата білген жігітт-жақсы жігіт,» - деп атқан : Әйтеке би
57. Төле би,Ер Қазыбек, тілді Әйтеке, Асқар тау-Қазығұрттай білімді еді.Бірі – күн, бірі туған айдай болып,заманға сәйкесімен келіп еді, - деп, үш биге бата берген хан: Тәуке хан
58. *** Шешендік толғауға жататындар: *Нақыл сөздер; *көркем бейнелі сөздер; *Шешендік жұмбақтар
59. ***Шешендік сөздердің мазмұнына қарай түрлері: *шешендік толғау;*Шешендік дау; *Шешендік дау; *Шешендік арнау
60. *** «Сырым мен Малайсапры» шешендік әңгімесінде кездесетін мәтелдер: * «Қырықтың бірі – Қыдыр»; * «Асыл тастан, ақыл жастан»
61. ***Байдалы  шешеннің Айғаным ханымға көңіл айтуға келгенде айтқан сөздері: *Ер қартайды , Мал тайды, Екеуледі ей, ханым...*Жылау деген азап бар , қуартып отқа жандырар. Мен 
62. қайғыңды қозғағалы келген жоқ, қайратыңды қолдағалы келдім 
63. ***Қазыбек пен Бұқар жыраудың шешендік сөздерінде кездеспейтін сөздері:*Бес дегеніміз-бірлесе білмеген халық жаман; *Үш дегеніңіз – үш жүзіміз біріге алмаса , сол жаман; *жеті дегеніміз – 
64. Жылай беретін балаң жаман;(Дұрыс және толық нұсқасы: бір дегеніңіз – бірлігі кеткен ел жаман, екі дегеніңіз – егісіп өткен ер жаман; Үш дегеніңіз-үш бұтақты шідерден шошыған ат жаман, Төрт дегеніңіз-төскейге шыға алмаған кәрілік жаман,Бес дегеніңіз –білікті адамнан белгілі бала тумаған жаман, Жеті дегеніңіз-жетем деген мақсатына жете алмаған жаман,Сегіз дегеніңіз-серкесіз бастаған қой жаман, тоғыз дегеніңіз-толлғаныңыз,Он дегеніңіз 
65. Шешендік туралы жазған Аристотельдің кітабы:  Риторика

XV-XVIII  ҒАСЫРЛАРДАҒЫ ҚАЗАҚ ӘДЕБИЕТІ

/Хандық дәуір әдебиеті/

Жыраулар  поэзиясы

Қазтуған жырау Сүйінішұлы  (ХҮ ғасыр)

Туған жері: Еділ бойында(қазіргі Астрахань облысының красный Яр қаласының маңы)

Толғаулары: «Мадақ жыры» , «Еділ», «Алаң да алаң,  алаң жұрт», «Салп-салпыншақ анау үш өзен», «Белгілі биік көк сеңгір» , т.б

*Аңыз жырлардағы асан қайғымен және оның баласы Абатпен пікірлес болған жырау: (Қазтуған)

*Асан қайғы, Шерқұтты би, Ер Абат атты есімдер кездеседі: (Қазтуғанның шығармаларында)

*Қазтуғанның шыққан тегі: (Шонжар)

* Қазтуғанның әкесінің аты: (Сүйініш)

*Қазтуғанның шешесінің аты: (Бозтуған)

*Қазтуған жырларының арқауы: (Туған елі) 

*Қазтуған жырау ру басы, көсем әрі әскербасы және батыры болған тайпа (Түркі тайпалары)

*Тайпалар көсемі, әскер басы, отты биі болған ХҮ ғ.   жырауы: (Қазтуған жырау)

*Тайпалар көсемі, отты биі  болған Еділіне деген перзенттік қалтқысыз сезімін емірене өрнектеген шешен: (Қазтуған) 

* Өзін  «сөйлегенде қызыл тілдің шешені», «буыршынның бұта шайнар азуы» деп таныстыратын жырау: (Қазтуған) 

*Өзін «буыршынның бұта шайнар азуы», «бидайықтың көп жайқаған жалғызы» деп таныстырған жырау: (Қазтуған)

* «Бұдырайған екі шекелі

Мұздай үлкен көбелі» - деген үзінді алынған өлең аты: («Мадақ жыры») өлең тармақтарының авторы: (Қазтуған)

*Қазтуған жыраудың өзін таныстыратын жыры: («Мадақ жыры»)

* Қазтуғанның атын шығарған жыр: («Мадақ жыры»)

*Қазтуғанның  («Мадақ жыры») арналды: («Өзіне»)

*Атамыз біздің бұл  Сүйінші

Күйеу блып барған жұрт

Анамыз біздің Бозтуған

Келіншек болып түскен жұрт . Қай жыраудың өмірінен:  («Қазтуған»)

*Алаң да алаң, алаң жұрт,

Ақ ала ордам қонған жұрт

Атамыз біздің бұ Сүйініш

Күйеу болып барған жұрт. («Қазтуған»)

*«Алаң да алаң, алаң жұрт» деп,  туған елін тебірене жырға қосқан жырау: («Қазтуған»)

* Қазтуған туып-өскен жер аттары: («Еділ, Жайық, Ойыл»)

* Қазтуғанның жыры: («Еділ») 

* «Қайран менің Еділім» деп еңіреп өткен жырау: («Қазтуған»)

* « Боташығы бұзаудай,

    Боз сазаны тоқтыдай» -деп Қазтуған жырау мадақтаған өзен атауы: («Еділ») 

* «Бұлт болған айды ашқан,

Мұнар болған күнді ашқан» - деген үзіндіде Қазтуған айтып отыр: («Өзі туралы») 

* «Қарағайдан садақ будырып,

Қылшанымды сары жүн оққа толтырып,

Жанға сақтау болған жұрт,» - деген өлен шумағында Қазтуған жыраудың айтқан мәселесі («Туған жер») 

*Қазтуған:

«Азамат ердің баласы,

Жабыққанын білдірмес.

Жамандар мазақ қылар деп» - деген өлен  шумағындағы қозғаған мәселесі: («Ерлік, елдік») 

* Арғымақтың баласы,

Арыған сайын тың жортар.

Арқамнан қосым қалар деп,

Ақ дария толқын күшейтер» - деген үзінді алынған өлен: («Белгілі биік көк сеңгір») 

* «Салп-салпыншақ анау үш өзен»  толғауының авторы: («Қазтуған»)

* «Жарлысы мен байы тең,

Жабысы мен тайы тең,

Жары менен сайы тең...»-деген үзіндіде айтылған  өзен немесе өлеңнің аты:

 (Қазтуған жырау) («Салп-салпыншақ анау үш өзен»)

* «Жабағылы жас тайлақ

Жардай атан болған жер.

Жатып қалып бір тоқты

Жайылып мың қой болған жер...» деген өлен : («Қазтуғанның «Салп-салпыншақ» толғауы)

*Қазтуған туралы толғауда:

«Жауды көрсе жайнаған,

Жай тасындай қайнаған.

Еділде тұрып оқ атса,

Жайыққа түсіп жоғалған» - деп қозғаған мәселесі: («Ерлік»)

Шалкиіз жырау Тленшіұлы (1465-1560)

Туғун жері: Жайықтың шығыс  беті.

Толғаулары:

«Би Темірге бірінші толғау»                      «Жел, жел есер, жел есер»

«Ағынды сулар, аймақ көл»                        «Жауынды күні көп жүрме»

«Қоғалы көлдер, қом сулар»                    «Алаштан байтақ озбаса»

«Шығармақ бұлт жай тастар»              «Балпаң, балпаң басқан күн»

«Асқар ,асқар, асқар тау»                         «Жебелей жебе жүгірген»

«Жалп-жалп ұшқан жапалақ»                  «Ер шобан» т.б

«Ор,ор қоян, ор қоян...»

Осы толғаулар енген жинақ: («Алдаспан», «Жазушы баспасы»)

*Шалкиіздің  өмір сүрген уақыты: (1465-1560 ж.ж)

* Шалкиіз жырау өмірге келген жер: (Жайық) 

* Шалкиіз жыраудың өмір сүрген ғасыры (ХҮ – ХҮІ ғ)

* Жиһангез атанған жырау: (Шалкиіз)

* Шалкиіз жырларының басты тақырыбы (Ел бірлігі) 

* «Ғабіл төре ел бастар

Батыр жігіт жау бастар

Аға жігіт қол бастар

Шешен адам сөз бастар» - деген өлең шумақтың иесі: (Шалкиіз)

*«Ғаділ төре ел бастар» деп ел тағдыры,  болашағы,  әділ басшыға байланысты деп ой түйген жырау: (Шалкиіз) 

* «Батыр жігіт қол бастар» - деп ерлікті, батырлықты жырына ту еткен жырау: (Шалкиіз)

*Би Темірге жыр арналған жырау : (Шалкиіз)

* «Сен - алтынсың, мен -  пұлмын,

Сен – жібексің, мен – жүнмін»  - деген жолдарды  Шалкиіз арнады: (Би Темірге)

*Шалкиіз толғау шығарды: (Темірге) 

* Темір бидің көмекшісі болған жырау: (Шалкиіз)

*Шалкиіз арнап толғау шығарған батыр: (Ер Шобан), «Ер Шобан» шығармасының авторы: (Шалкиіз)

* «Есендікте малыңды бер де, батыр жи

Басыңа қыстау іс түссе

Дұспанның қолы жете алмас!» - деп Шалкиіз жырау көтеріп отырған мәселе : (Бірлік - ынтымақ)

*«Жағаға дұспан қолы тимеске,

Артында туысқанның көбі игі,

«Асау тулап жықпасқа, 

Арты айылдың беркі игі» - деген үзінді алынған шығарма: («Жауынды күні көп жүрме»)

*«Жаманға  жақыным деп сөз айтпа, 

Күндердің күні болғанда

Сол жаман өз басыңа айғақ-ты!» - қай шығармадан алынған : ( «Жауынды күні көп жүрме»)

*«Ағайынның ішінде 

Бір жақсысы бар болса, 

Қолқалаған көп жаман

Сол жақсыны көре алмас» - деген шумақ авторы: (Шалкиіз)

«Жалп – жалп еткен жапалақ

Жазы да кімге жолдас болмаған?»

«Саздауға біткен қара ағаш,

Кімдерге сайғақ болмаған?»

«Жағы түкті жылқы айуан, 

Иесін қайда жаяу салмаған?»

«Жағаңа жалаң жібек байлаған,

Арулар кімнен қалмаған?» - деген үзінділер алынған шығарма : («Қоғалы көлдер, қом сулар»)

*Шалкиіз жыраудың «қоғалы көлдер, қом сулар» толғауының не жайында: (Өмірдің өткінші екендігі)

* «Қоғалы көлдер, қом сулар» толғауында дүниенің үнемі бір қалыпты тұрмайтындығын айтып, болашақ ұрпаққа өмірден аларыңды алып, береріңді беріп қал деген ой айтқан жырау: (Шалкиіз)

*Шалкиіз жыраудың:

«Бір жақсымен дос болсаң,

Азбас-тозбас мүлкі етер

Бір жаманмен дос болсаң,

Күндердің күні болғанда 

Жімле ғаламға күлкі етер» - деп көтерген мәселесі: (Достық, жолдастық жайлы)

*«Жел астына қарасам,

Қоға менен тал өсер

Ораздының ұлы өсер»

«Кенелемін деген жігіттің

Сүбеде алтау-жетеу ағайыны тез өсер»

«Сүйейін деген жігіттің 

Жылқы ішінде екі арғымағы тең өсер» - деген үзінділер алынған: ( «Жел, жел есер, жел есер» шығармасынан)

*«Толарсақтан саз келсе 

Қажымай оған жүретін.

Қабырғадан қан келсе 

Қажымай оған күлетін » Осы үзіндіде айтылады: (Батырлық жайында)

*«Ағайынның ішінде

Бір жақсысы бар болса,

Қоңқалаған көп жаман

Сол жақсыны көре алмас» - деген шумақ: ( «Шалкиіздікі»)

*«Дулығаның төбесі туған айдай болмаса, батыршылық сүрмен-ді» - деп батырлықты жоғары бағалаған жырау: (Шалкиіз)

*Шалкиіз шығармашылығына жатпайтын қатар: («Еңсегей бойлы Ер Есім», Жиембетттікі)

Доспамбет жырау (ХVІ ғ.)

1. Доспамбет жыраудың туған жері: (Азау)
2. Доспамбет жырау өмір сүрген ғасыр: (XV-XVI ғ.ғ.)
3. Доспамбеттің жерленген жері: (Астрахань)
4. Доспамбеттің ақындық шығармашылығын зерттеуші: (М.Мағауин)
5. Доспамбет өз толғауларында өзін қалай таныстырып отыратындығы: (Ер Доспамбет)
6. Доспамбеттің өміріне қатысты сипат: (Мамай бидің тұсында қол бастаған жырау)
7. «Айналайын, Ақ Жайық» деген өлеңінде туған Жайығын, бетегелі Сарыарқасын жырға қосқан жырау: (Доспамбет)
8. «Азаулының Ыстамбұлдан несі кем?» - деп жырлаған жырау: (Доспамбет)  
9. Азау, Азау дегенің 

Әл-Ғұсман – патша жұрты екен.

Азаудың ер Доспамбет ағасы                                                

Дін ісләмнің кірті екен.

Азаудың ер Доспамбет ағасы

Азаудың бір бұрышындай жарты екен! – деген үзінді қай жыраудың өлеңінен алынған: (Доспамбет) 

1. «...Аймадетке оқ тиді,

Отыз екі омыртқаның буынынан.

Зырлап аққан қара нан,

Тыйылмайтын жанның уақ тамырынан...» - деген үзінді: (Доспамбеттікі)

1. «Арғымаққа оқ тиді,

Қыл майқанның ...,

Аймадетке оқ тиді,

Отыз екі омыртқаның буынынан», - өлеңнің тармағының жалғасы: (түбінен)

1. «Қарағайлы кәдік бойында,

Қамшым қалды ойында:

Бүлдіргесі бұлан терісі,

Өрімі құнан білдің терісі,

Өрімі құнан білдің қайысы,

Шырмауығы – алтын, сабағы – жез...» - депқамшыны сипаттағанжырау: (Доспамбет жырау)

1. «Алғаным Әли ағаның қызы еді,

Қас арудыңөзі еді.

Маңдайы күнге тимеген,

Желге шашын үрмеген», - деген жолдардың авторы: (Доспамбет)

1. «Арыстандай екі бұтын алшайтып,

Арғымақ мінген өкінбес...» Осы үзіндінің авторы: (Доспамбет)

1. «Екі арыстан жау шапса,

Оң қылқандай шаншылса,

Бетегелі Сарыарқаның бойында,

Соғысып өлген өкінбес!» - деген шумақ кімнің өлеңінен алынған? (Доспамбет жырау)

1. «Бетегелі Сарыарқаның бойында,

Соғысып өлген өкінбес!» - деп, туған жеріне деген сүйіспеншілігін жырға қосқан жырау: (Доспамбет)

1. «Алаштан байтақ озбаса», «Күн қайда толғауларының авторы кім? (Доспамбет)
2. «Доспамбет жыраудың өлеңі: («Айналайын, Ақ Жайық»)
3. Доспамбет жыраудың толғауы: («Күн қайда?»)
4. «Айналайын, Ақ Жайық» өлеңінің авторы: (Доспамбет)
5. «Айналайын, Ақ Жайық,

Ат салмай өтер күн қайда?

Еңсесі биік боз орда,

Еңкейе кірер күн қайда?

Толғамалы ақ балта

Толғап ұстар күн қайда?» - деген шумақтың авторы: (Доспамбет)

1. Зерттеушілердің пікірінше, Доспамбет жырау «Айнала бұлақ басы тең» толғауын шығарған мезгілі: (Өмірінен қоштасар сәтте)
2. «Тәңірінің өзі берген күнінде

Хан ұлынан артық еді менің несібем!

Азаулыда аға болған ерлер көп еді,

Әйтсе де алмаға ат байлағаны жоқ еді!» - деген шумақ қай жыраудың шығармасынан алынған? (Доспамбет)

1. Доспамбет жырау мен Шалкиіз жыраудың аттас шығармасы: («Қоғалы көлдер, қом сулар»)
2. «Еділдің бойынан ен жайлап, шалғынға бие біз байлап...» деп, еліне тыныштық, бейбіт күн іздеген жырау: (Доспамбет)
3. «Озушылар, озбаңыз,

Озсаңыз, бізім бетке бармаңыз.

Бізім бетке барсаңыз,

Есақай, Қосай екі ұл,

Алдыңызға жыр құнақтай,

Жылай шықса не айтарсыз?» Қай жыраудың өлең жолдарынан алынған? (Доспамбет жыраудың соңғы сөзі)

1. *** Талай жорықтарға қатысқан жауынгер жыраулар: (Шалкиіз, Доспамбет, Ақтамберді)
2.  *** Доспамбеттің толғаулары: («Айналайын, Ақ Жайық», «Айнала басы бұлақ тең», «Қоғалы     көлдер, қом сулар»)
3. *** Доспамбет жырау толғауынан алынған үзіндідегі көркемдік тәсіл(дер):

«Тоғай, тоғай, тоғай су,

Тоғай қондым, өкінбен.

Толғамалы ала балта қолға алып,

Топ бастадым, өкінбен...» (Аллитерация, Қайталау)

Жиембет жырау Бортағашұлы (ХVІІ ғ.)

1. XVII ғасырда Есім ханның тұсында өмір сүрген әрі әскер басы, әрі ақын болған жырау: (Жиембет)
2. Есім ханның жанында ұзақ уақыт кеңесші, жырау, ықпалды бидің бірі болған жырау: (Жиембет) 
3. Жиембет жырау Бортоғашұлының атқарған қызметі: (Қолбасшы, әскербасы) 
4. Жиембет жырау кім болған? (Әскербасы әрі әйгілі ақын) 
5. Жиембет жыраудың қыс жайлауы қай жерде? (Жем – Сағыз бойында)
6. «Беріктігімді сұрасаң,

         Қарағай мен қайындай», - деп өзі жайлы жырлаған ХVІІ ғасыр жырауы әрі әскербасы: (Жиембет)

1. Жиембет жырау қай ханның тұсында өмір сүрген? (Есім ханның) Есім ханның есімі    Жиембет жыраудың шығармаларында көп кездеседі. 
2. Қай ханның тұсында Жиембет айдауға жіберілген? (Есім ханның) 
3. Ханға қарсы тұрғаны үшін елінен айдалған ХVІІ ғасыр жырауы: (Жиембет)
4. Жиембет жырау:

     «Хан ие, ісің жол емес,

      Жолбарыстай Жиембет,

      Құрбандыққа қол емес», - деген жолдарды айтқан өлеңі: («Әмірің қатты Есім хан»)

1. «Еңсегей бойлы Ер Есім,

       Есімі сені есірткен

       Есіл менің кеңесім,

       Ес білгеннен Есім хан,

      Қолыңа болдым сүйесін», - деген жолдардың авторы: (Жиембет)

1. «Білік салып бұйырдың,

         Қанын ішіп қаңбаққа,

         Жанын отқа салмаққа...

         Хан ие, ісің жол емес», - деп Жиембет жырау айтқан: (Есім ханға)

1. «Қалмақтың Бөрі ханы келгенде,

          Соқыр бурыл байталға жайдақ мінгенсің», - деп Жиембет әшкереледі: (Есім ханды)

1. «Бас кессе де басылмай,

          Ақ ісімді жасырмай, 

 Атқа мінген ер едік», - деген жолдарды хан, әкімдерге бас имеген Жиембет жырау қай ханға    арнаған? (Есімге)

1. «Қайратым қанша қайтса да,

       Мұныңа, ханым, шыдаман!» - деген жолдарды Жиембет кімге арнаған? (Есім ханға)

1. «Арқаға қарай көшермін,

        Алашыма ұран десермін,

        Ат құйрығын кесермін», - деген өлең шумағындағы ақын ойы: (Опасыз хан қылығына қарсы үн  қату)

      «Арқаға қарай көшермін,

       Алашыма ұран десермін», - деген жолдарды Жиембет жырау қай ханға арнаған? (Есімге)

1. Жиембет жырау:

     «Мен өлсем құнсыз кетер деме сен,

     Кешегі өзің ұрып өлтірген Тілеуберді құлыңдай ...» - деген өлең шумағын айтқан: (Есім ханға)

Ақтамберді жырау Сарықлы (1675-1768)

1. 1675-1768 жылдары өмір сүрген, әйгілі Бөгенбай батырға жыр арнаған жырау: (Ақтамберді жырау)
2. Ақтамберді жырау қай батырдың ерлігін жырға қосқан: (Бөгенбай)
3. Ақтамберді жырау қай соғыста өзінің ерлігімен, жалынды жырымен көзге түскен: (Ойраттармен соғыста)
4. «Күмбір-күмбір кісінетіп» толғауының авторы: (Ақтамберді)
5. Күлдір-күлдір кісінетіп,

Күреңді мінер ме екенбіз?! – деген жолдардың авторы: (Ақтамберді)

1. Ақтамбердінің «От басар орны отаудай» өлеңі: (Жылқы малының қадір-қасиеті туралы)
2. «Әділ туған жақсыға,

Екі даугер жүгінер.

Тізесін қисық бұрмаса,

Әділдігі білінер», - деген жолдар қай жыраудың шығармасынан алынған: (Ақтамберді)

1. «Жапанға біткен терекпін,

Еңсемнен жел соқса да теңселмен», - деп басталатын Ақтамберді жыраудың өлеңінде не туралы баяндайтын: (Батырлық қасиеттерін, қайсар мінезін)

1. «Балаларыма өсиет» өлеңінің авторы: (Ақтамберді жырау)
2. Ақтамберді жыраудың кейінгі ұрпақты бірлікке, татулыққа шақырған өлеңі: («Балаларыма өсиет») 
3. «Балаларыма өсиет:

Қылмаңыздар кепиет,

Бірлігіңнен айрылма,

Бірлікте бар қасиет», - деген толғаудың авторы: (Ақтамберді)

1. «Ел шетіне жау келсе,

Алдына, сірә, дау келсе.

Батырсынған жігіттің

Күшін сонда сынаса!» - деп, Ақтамберді жырау көтерген мәселе: (Ерлік, батырлық жайлы)

1. «Жауға шаптым ту байлап,

Шепті бұздым айғайлап...» - деп жырлаған жырау: (Ақтамберді)

1. «Ел-жұртты қорғайлап,

Өлімге жүрміз бас байлап...» - деген жолдар қай жыраудың өлеңінен алынған? (Ақтамберді)

1. «Ел-жұртты қорғалап,

Өлімге жүрміз бас байлап», - деп өз толғауларында ерлік, батырлықты жырлаған Ақтамберді жырау қай батырға жыр арнаған? (Бөгенбай батырға)

1. «Ағайын көп болса,

Ұлы шерік қолмен тең.

Білімді туған жақсылар

Аз да болса көппен тең», - деп Ақтамберді жырау қандай мәселені айтқан? (Елдік, бірлік)

Бұқар   жырау

1. Бұқар жырау Қалқаманұлы,  туған жері – Павлодар облысы Баянауыл ауданы 
2. Бұқар жырау Қалқаманұлының сүйегі Баянауылда Далба тауында 
3. Бұқар жырау Қалқаманұлының өлеңдерін қағаз бетіне түсірген ЖМәшһүр Жүсіп Көпейұлы 
4. Бұқар жырау Қалқаманұлының Абылай туралы екі өлеңін орыс тіліне Ш.Уәлиханов қағаз бетіне түсірген.  
5. Бұқар жырау Қалқаманұлының біраз өлеңдерін Потанин жинасған.
6. Бұқар жырау Қалқаманұлы толғаулары: «Тілек», «Айналасын жер тұтқан», «Биік тауға жарасар», «Керей, Қайда барасың?», «Бұқарекең, біз келдік», «Жал-құйрығы қаба деп», «Асқар таудың өлгені», «Атам болған жиырма бес», «Жиырма деген жасыңыз», «Ей, Абылай, Абылай», «Ал тілімді алмасаң», «Қазақтың ханы Абылай», «Батырың өтті, Бөгенбай», т.б. 
7. Бұқар жырау 1668-1781 жылдар
8. Бұқар жырау Тәуке, Абылайханға кеңесші болған.
9. Бұқар жырау «Сен он бір жасыңда» деген өлеңі  Абылай туралы.  
10.  Бұқар жырау толғауларында жас Абылай қызмет еткен төре – Әбілмәмбет
11. Бұқар жырау хан Абылайға «Абылайшам, Абылайша» деп сөйлеген.
12. Бұқар жырау Абылайдың қалмақ батыры Қалдан серені жеңгені туралы жырлаған.
13.  Бұқар жырауға 1-10 санның мағынасын ашып берген  шешен – Қазыбек би.
14.  Бұқар жыраудың «Тілек» өлеңіндегі ой қорытындысы – ел бірлігі. 
15.  Бұқар жыраудың батырлық, ерлік туралы шығармасы – «Батырың өтті, Бөгенбай»
16.  Бұқар жырау жоңғар қалмақтарымен күресте ерлік көрсеткен қай батырды жырға қосқан? – Бөгенбай.
17.  Бұқар жырау жырға қосқан батырлар – Қабанбай, Бөгенбай, Жәнібек. 
18.  Бұқар жыраудың жастық пен кәрілікті қарама-қарсы қойып суреттеген толғауы – «Жиырма деген жасыңыз»
19.  Айнала алмай ат өлсін,

Айыра алмай жат өлсін.

Жат бойынан түңілсін.

Бәріңіз де бір енеден туғандай болыңыз. - Бұқар жыраудың өлең жолындағы тақырыбы – ел бірлігі. 

1.  Өлмегенде не өлмейді, 

Жақсының аты өлмейді.

Әкімнің хаты өлмейді, - деген шешендік сөздің авторы - Бұқар жырау

1.  Ел бастау қиын емес, 

Қонатын жерден көл табылады.

Қол бастау қиын емес, 

Шабатын жерден ел табылады,

Шаршы топта сөз бастау қиын  - деген шумақтың иесі -  Бұқар жырау

1.  Бұқар жыраудың ел бірлігі тақырыбына арналған толғауы:  «Керей, қайда барасың?», «Садыр, қайда барасың?»
2.  Бұқар жырау шығармаларының өзекті тақырыбы: елбірлігі, Абылай бейнесін сомдау.
3.  Өз тұсында «Орыспен соғыспа» деп үн қататын жырау - Бұқар жырау.
4.  «Өкпеңменен қабынба,

 Өтіңменен жырлама.

 Орысиенен соғысып,

 Басыңа мұнша көтерген.

 Жұртыңа жаулық сағынба», - деген өлең жолдарының авторы - Бұқар жырау «Абылай ханға айтқаны».

1.  «Ағайынның аразы,

 Елдің сәнін кетірер.

 Абысынның аразы,

 Ауыл сәнін кетірер», - деген сөздің авторы - Бұқар жырау.

1.  Ханның жақсы болмағы – 

Қарашаның елдігі.

Қараша халық сыйласа, 

Алтыннан болар белдігі, - деген өлең шщумағы - Бұқар жырау.

1.  Жаманмен жолдас болсаңыз,

Көрінгенге күлкі етер

Жақсымен жолдас болсаңыз,

Айырылмасқа серт етер, - деген үзіндінің авторы - Бұқар жырау

1.  Бұқар жыраудың шығармасы – «Айналасын жер тұтқан»
2.  Айналасын жер тұтқан,

Айды батпас демеңіз.

Айнала ішсе таусылмас,

Көл суалмас демеңіз, - шумағының иесі - Бұқар жырау. 

1.  Отының болсын жантақтан,

Қатының болсын қалмақтан.

Қосының болсын қазақтан, - деген жолдардың авторы - Бұқар жырау.

1.  Бәрін айт та, бірін айт,

Халық толқыса тұра алмайды хан тағында, - деген өлең жолдарының автры - Бұқар жырау.

1.  Найза бойы жар екен,

Түсіп кетсең түбіне.

Түбі терең көл екен,

Ел қонбайтын шөл екен, - деген  Бұқар жыраудың айтқан мәселесі – Кәрілік . 

1.  Жақын жерде шөп жесе,

Жердің сәнін кетірер.

Ағайынның аразы,

Елдің сәнін кетірер.

Абысынның аразы,

Ауыл сәнін кетірер, - Бұқар жыраудың өлеңіндегі ұйқас түрі мен буын саны – 7-8 буынды, шалыс ұйқас. 

1.  Бұқар жыраудың 

«Қиядан қиқу төгілсе, 

Аттың басын тартпаған» - тармақтардағы «аттың басын тартпау» тіркесінің мағынасы – жаудан қаймықпаған, қайтпаған деген ұғым.

1.  Бұқар жыраудың «Мен – өгіз терісі талыспын» деген өлең жолындағы «талыс» сөзінің мәні – шеберлік аспаптарын салатын сірі-көн ыдыс.
2.  Бұқар жыраудың «сен - бұзаудың терісі шөншіксің» деп, керейлерге айтқан сөзіндегі «шөншік» сөзінің мағынасы – Жарғақ қалта. 
3.   Бұқар жыраудың шығармаларын жинап, қағаз бетіне түсірген(Мәшһүр Жүсіп Көпеев)
4.  Бұқар жыраудың шығармаларына жоғары баға берген белгілі ғұлама, фольклорист әрі дінмар (Мәшһүр Жүсіп Көпеев)
5.  Бұқар жыраудың ел бірлігі тақырыбындағы толғаулар (« Керей қайда барасын»?; «Бірінші тілек тілеңіз»; «Ей, Абылай ,Абылай»)
6.  Бұқардың толғаулары: («Жал-құйрығы қаба деп»; «Айналасын жар тұтқан»)
7.  Бұқардың қай толғауынан?

Мен- Арғын деген арыспын,

Азуы кере қарыспын...(«Керей,қайда барасың?»)

1.   Өз басынан тоғыз ханның билігін өткізіп, ақылшы, кемеңгер би болған жырау:( Бұқар жырау)
2.  Өткіздің тоғыз ханды толғауменен,

Шештің талай түйінді болжауменен.

Іс болса қиын – қыстау сен сөйлеттің,

Қылыштай қып- қызыл қорғауменен,- деп Үмбетей жырау сипаттаған:(Бұқар жырауды)

1.  Бұқардың Абылай туралы екі өлеңін орысшалап хатқа түсірген ғалым (Ш. Уәлиханов)
2.  « Ақтабан шұбырынды, Алқакөл сұлама» заманынан қалған өлең: (« Елім – ай»)
3.  Қазақ халқы « Ақтабан шұбырынды, Алқакөл сұлама» оқиғасына тап болған  жыл:(1723 жыл) 
4.  Жоңғар қалмақтарының ханы Қалдан – Серен қазақтың атақты ханының тұсында өмір сүрген:( Абылай )
5.  « Қаратаудың басынан көш келеді» әні қандай оқиғаға байланысты шығарылған?( Жоңғар шапқыншылығы)
6. Үмбетей жырау
7. Бөгенбайдың,  Қаракерей Қабанбайдың, Қаз дауысты Қазыбектің  батыр Жәнібектің Баянның  ерліктерін жырға қосқан «Бәкеге»,  «Жауқашарға» өлеңдерінде жаман қылықтарын сақтандырып жақсы қылыққа-адамгершілікке адалдыққа үндейді.
8.  Үмбетей жыраудың қайтыс болған жері: Қазіргі Ақмола облысы Ерейментау ауданы.

1. Толғаулары: «Бәкеге», «Жауқашарға»,  «Бөгенбай өліміне», «Бөгенбай өлімін Абылай ханға естірту».
2. Дидактикалық поэзияның әйгілі шеберлерінің бірі ретінде танылған, 1706-1778 жылдары өмір сүрген жырау [Үмбетей]
3. Үмбетей жыраудың әкесі – Тілеу
4. Жыраулық өнер жолындағы Үмбетей жыраудың алғашқы .ұстазы – Әкесі
5. Үмбетей өнерден де, өмірден де дәрісті кімнен алған?  (Әкесінен)
6. Қайтыс болған жері -  Ерейментау ауданы.
7. Абылай хан тұсындағы қолбасы батырлар Қаракерей Қабанбай, Қанжығалы Бөгенбай, Қаз дауысты Қазыбек, Жәнібек, Баян , Сары 
8.  Сағымбайдың ерліктерін өлеңге қосқан жырау  - Үмбетей 
9.  Баласын мақтар бас жаман,

           Қатынын мақтар қас жаман

           Алыстағы дұшпаннан

           Аңдып жүрген дос жаман - деген жолдарды айтқан - Үмбетей 

1.  Үмбетей жырау жырға қосқан би -  Қазыбек би
2. Үмбетейдің елін жаудан қорғаған қайсар батырдың тарихи нақты бейнесін жасаған толғауы - Бөгенбай өлімін Абылай ханға естірту
3.  «Бөгенбай өлімін Абылай ханға естірту  толғауының авторы - Үмбетей 
4.  Үмбетей жыраудың арнау өлеңдерінің тізбесі: «Бөгенбайға», «Қабанбайға»
5.  Үмбетей жырау қай батырдың өлімін естірткен?  (Бөгенбайдың)
6.  Үмбетей жыраудың толғауы – «Бөгенбай өліміне»
7.  Қалмақты қуып қашырдың ,

           Қара Ертістен өткізіп,

           Алтай тауға асырдың –деп Үмбетей жырау қай батырдың ерлігін айтқан? (Бөгенбайдың)

1.  Сол ерлікпен хан болдың ,

           Әлем асқан жан болдың - деген өлең жолдары «Бөгенбай өлімін Абылай ханға естірту».

1.  Болмашыдай анадан 

           Болат тудың Бөгенбай, - деп өз жырында Бөгенбайды қастерлейтін жырау (Үмбетей жырау)

1.  Мына өлең жолдары Үмбетейдің қай өлеңінен алынған? 

«Уа, Алатаудай ақшадан, асып тудың Бөгенбай», «Бөгенбай өліміне» 

1.  Кісіні көрсең есікке 

          Жүгіре шық, кешікпе,

           Қарсы алмасаң, мейманды, 

           Кесір болар несіпке, - деген жыр жолдарының авторы: (Үмбетей, «Бәкеге»)

1.  Үмбетейдің елін жаудан қорғаған қайсар батырдың тарихи нақты бейнесі жасалған толғаукы: («Бөгенбай өлімін Абылай ханға естірту»)
2.  Үмбетей толғаулары («Бөгенбай өлімін Абылай ханға естірту», «Бөгенбай өліміне»)
3.  Үмбетейдің сүйсіне жырлаған батырлары: (Жәнібек, Баян, Бөгенбай, Қабанбай)

1.  Үмбетей жыраудың адамдықты ардақ тұтуға үндеген өлеңдері: «Бәкекеге», «Жауқашарға»
2.  Ұл он   беске келгенше, 

          Қолға ұстаған қобызың,... – деген өлең жолдары Үмбетейдің қай өлеңінен? («Бәкекеге»)

Шал ақын (Тілеуке Құлекеұлы) (1748-1819)

Туған жері: Көкшетау өңірі.

Тұңғыш өлеңі - "Өлеңге тоқтамайды Шал дегенің".

"Ата-ананың қадірін", "Жігіт туралы", "Жігіттің өзін білем дегені", "Жігітті

жау алмайды ақылдассаң". "Әйел сыны"Қыздар туралы","Кәрілік тур

"Кедейлік туралы". "Жастықты көксегені"Он бес деген жасым-ай", "Ету

әнсасы екен", "Жаманға дәулет бітсе ауа айналар", "Екі арыстан жабылса

өлтірер", "Айтайын бір аз кеңес" "Буд дүниенің мысалы". "Пасыл да пасыл,

пасылман", "Арғымақ ат кімде жоқ", "Саясы жоқ бәйтерек", т. б.

Бізге жеткен өлеңдері 1600 жолдан асады. Шал ақын - көркем поэзияның басы

Оның өлеңдері жай баяндау емес - нақты өмірден алған ақиқат.

Айтыстары: "Шал ақынның қызбен айтысы", "Бәйбіше мен Шал ақынның

айтысы", "Шал ақын мен жігіттің айтысы" т. б.

Шал ақынның шын есімі: (Тілеуке)

• Жгіттер, гибадат қыл маған нансаң,

Намаз оқы Алланы ойыңа алсаң

Қырық жыл қашқан ажалдан Қорқыт та өлген,

Түбінде сөз сенікі өлмей қалсаң, - деген жолдардың авторы: (Шал ақын)

Жаманға дәулет бітсе, ауа айналар,

Жақсыға дәулет бітсе, бақ айналар, - деп адамгершілікті дәріптеген ақын:

(Тілеуке Құлекеұлы)

Бұл дүниеден өткен соң,

Шын дүниеге жеткен соң.

Кімнің жақсы-жаманын

Бір жаратқан Хақ білер, - деген жолдардың авторы: (Шал ақын)

• Шал ақынның ойынша, білім алған адамның парызы: (Халқына пайдалы

қызмет ету)

• "Кедейлік туралы" өлеңіндегі кедейлікті болғызбау жолдары: (1.

Қайсарлық. 2. Талаптанып тұратын елгезектік. 3. Жалыаулықтан жирену)

*** Шал ақынның толғаулары: (*"Бұл дүниенің мысалы"; *"Пасыл да

пасыл, пасылман»); (*«Саясы жоқ бәйтерек»; *«Арғымақ ат кімде

жок»)

Шал ақынның өлеңі: (*"1 Бұл дүниенің мысалы")

*** Шал ақынның әкесі: (*Белсенді рубасы; *Абылай ханның жақын

cepiri)

#Ақылы жоқ надандар,

ic бітірмес жамандар», Шал ақынның толғауы: (*"Бұл дүниенің

Мысалы")

XIX ғасырдың бірінші жартысындағы қазақ әдебиеті

Абыл Тілеуұлы (1777-1864)

Абыл Тілеуұлы Өтембетов Маңғыстау түбегінің Бозащы мекенінде дүниеге келген. 

Өлеңдері: «Сүйінқара батырға», «Құлбарақ батырға», «Естірту», «Қайпалдыға айтқандары», «Кәрілік», «Арғымақ атта сын болмас», «Сексеннің біз де келдік жетеуіне» т.б.

Айтыстары: «Балдай қызбен  айтысы», «Сушы қызбен сөз жарыстыруы» ,»Нұрымды сынауы», «Шерниязбен кездесуі»

Шығармаларының негізгі арқауы- адамгершілік пен елдік, ерлікті дәріптеу, кейінгі ұрпаққа үлгі көрсету.

«Қырымның  қырық батыры», жырын»Аңшыбай батыр» және оның ұрпақтары , «Қарадөң батыр және оның ұрпақтар», «Жеке батырлар» деген үш салаға бөліп жырлаған .40 батырдың ерліктері суреттелген  бұл жырды кейде «Ноғайлы жырлары» деп те атайды. Жырдың кейбір үлгілерін В.В. Радлов, Г.Н. Потанин, Ш.Уәлиханов жариялаған. Көптеген шығармаларын 40-жылдары Сәттіғұл Жанғабылұлы қағазға түсіріп, ҚР Ғылым академиясының қолжазбалары қорына өткізген. 

1. Абыл Тілеуұлының алғаш баспа бетін көрген толғауы: («Арғымақ атта сын болмас», 1924ж Ташкентте «Сана» журналы №2,3)

Сүйінбай Аронұлы (1815-1898)

Туған жері: Алматыға жақын жердегі қара қыстақ ауылының Бұлақ деген жері ;

Өлеңдері: «Түс», «Бөрілі менің байрағым», «Әділетті к орнаса», «Ту алып жауға шапсаң сен», «Төрелерге», «Датқалар», «Болыстарға баға», «Үмбетәліге», «Бала Жамбылға бата», «Құсмұрын тастың үстінде»,  «Жақсы мен жаман адам қасиеттері», т.б.

Айтыстары: Қарғамен айтысы, Тезек төремен, қырғыз ақыны Қатағанмен.

1. Батыры Қарасайдай, ханы Абылайдай  болған заманды көркем тілмен кестелеген ақын (Сүйінбай Аронұлы)
2. Сүйінбай Аронұлының 12-13 жасында шығарған өлеңі («Түс»)
3. Түсінде Қыдыр атаның батасын алған ақын(Сүйінбай)
4. Сүйінбайдың ақындық жолға түскен кезі:( 13-15 жасынан )
5. Сүйінбайдың ерлік пен елдіктің гимні іспетті өлеңі:(« Бөрілі менің байрағым»)
6. «Бөрілі менің байрағым

                Бөрілі байрақ астында

                Бөгеліп көрген жан емен».Үзіндінің авторы  (Сүйінбай)

1. «Жақсы мен жаман адам қасиеттері» жырының авторы: (Сүйінбай Аронұлы)
2. Үзіндіден Сүйінбай  өлеңінің негізгі тхүйінін анықтаңыз: 

Жаманның көкірегі көр, көз – соқыр,

Жүрелік жолда тал түсте адасып –ай

Жақсы адам қай жерден ажырайды,

Жамандар- өтірікші , өсегі көп,

 Жалған сөзбен бықсытар ел арасын

Жанбай қалған ағаштың шаласындай (Адамгершілік асыл қасиеттер)

1. Сүйінбайдың төрелердің парақорлығы, арсыздығы жайлы өлеңдері(Төрелерге, Үмбетәліге)
2. «Бала Жамбылға бата» өлеңінің авторы: (Сүйінбай)
3. Тезек төремен айтысқан ақын: (Сүйінбай)

«Қырғимен ойнаған 

Ажалы жеткен торғайсың» -деп Сүйінбай ақын кімге айтқан? (Қатағанға)

1. «Сүйінбай-айтыс өнерінің алтын діңгегі» деген сөздің авторы (М.Әуезов)

Майлықожа Сұлтанқожаұлы (1835-1898)

Туған жері: Оңтүстік Қазақстан облысы, Сарыағаш ауданы;

Өлеңдері: «Райымқұлға», «Қасқыр», «Ноғай мырзаға», «Үш жігіт», «Аңқау мен қу» , «Бұлбұл», «Жылдың төрт мезгілі», т.б.

Жырлары: «Зархұм» үлгісінде «Абдолла бала» жыры, «Тотынамның» мазмұны

1. Майлықожа Сұлтанқожаұлының өмір сүрген кезеңі: (1835-1898)
2. Майлықожаның «Қырғыз хрестоматиясына» енген өлеңі: («Ноғай мырзаға»)
3. Майлықожаның бірнеше толғаулары енген «Қырғыз хрестоматиясы» қай жылы жарық көрген? (1883ж Ташкентте)
4. Майлықожа шығармаларының негізгі идеясы: (Адамгершілікті дәріптеу)
5. «Абдолла бала» жырының авторы: (Майлықожа «Зархұм» үлгісінде )
6. Майлықожа Сұлтанқожаұлының толғауы: («Ілімге толса көкірек»)
7. «Жақсы адам қартайса» толъғауын жазған ақын: (Майлықожа)
8. М. Сұлтанқожаұлының дастан –мысалдары: («Үш жігіт», «Аңқау мен қу», «Қасқыр», «Тотынама», «Шора батыр»)
9. Майлықожаның өлеңі: («Райымқұлға»);(«Ноғай мырзаға»)

«Ақ тұйғын  келіп ілінер

Алдын жайып тарласа

Арғымақ атта жығылар

 Алдын қағып торласа,»-деген Майлықожаның өлең үзіндісіндегі көркемдік ерекшелік: (Ассонанс)

Зар заман ақындары

Дулат Бабатайұлы (1802-1871)

«Дулат –жыраулық мектептен шығып,ақындық мектепті күшейткен ақын.»

«Дулат-қазақтың ұлы ақыны,ұлылықтың бастауы.» (Р.Сыздықова)

Туған жері : Семей (қазіргі Шығыс Қазақстан) облысы Аягөз ауданы.

Шығармашылығы: «Бірінші сөз», «Бараққа», «Ақтанға», «Сүлейменге», «Айтқызбасымды айтқыздың», «Алладан сұрап иманды», «атаны бала алдады», «тегімді менің сұрасаң», «Ата қоныс арқадан», «Ақжайлау мен Сандықтас», «Сауыр жерден айрылып»(Аягөз қайда барасың?), «О,Сарыарқа , Сарыарқа»,т,б өлеңдері , «Еспембет» поэмасы .

    Дулат Бабатайұлы –қоғамдағы әлеуметтік теңсіздікті өткір сынаған реалистік бағыттағы ақын. Өлеңдері ,негізінен, саяси әлеуметтік лирикаға жатады.

Өлеңдерінде ақыл-нақылдық сарын көптеп кездеседі, шыншылдық,сыншылдық , өткір сатира астасып жатады.

Д.Бабатайұлы қазақ әдебиеті тарихында алғаш мысал жазған ақын: «Бір патшаның бір кезде», «Шымшық пен бөдене», «Сары шымшық », «Қара қарға » т.б.

Д.Бабатайұлы өлеңдері «Өсиетнама » деген атпен Қазанда 1880 ж басылыпшыққан. Дулаттың бүгінге жеткен жыр мұрасы шамамен 1500 жолдай   делінеді.      

1. ХІХ ғасырдың бірінші жартысындағы әдебиет өкілі, ұлттық тәуелсіздікті жырлаған ақын: (Дулат)
2. Абай өзіне дейінгі қазақ ақындарының ең таланттысы кім деп көрсеткен?   

         (Дулат Бабатайұлы)

1. Дулат Бабатайұлының өмір сүрген уақыты: (1802-1871(кей деректе 1874);       ( 10 сынып  .Қазақ әдебиеті.ЖМБ. 1871;ҚГБ.1874)
2. Дулат ақынның әкесі (Бабатай )
3. Семей облысы Аягөз ауданында туған, орыс отаршылардың зымияндық счаясатын әшкерелеген ақын: (Дулат)
4. Д.Бабатайұлының өлеңдері ,негізінен, қай лирикаға жатады? ( Саяси-әлеуметтік лирикаға )
5. Дулат поэзиясының алтын өзегі : (Отарлық езгіге қарсы күрес)
6. Дулаттың автомінездемесі берілген өлеңі: (Айтқызбасымды айтқыздың); Дулат ақынның автопортретін берген өлеңі: (Айтқызбасымды айтқыздың);
7. Д.Бабатайұлының  туған жерге деген сүйіспеншілігі мен қимас сезімін шабыттана жырлаған өлеңі: («Бірінші сөз»)
8. «Ел бүлдірген бегіңді ,

Улы тілмен улаттым,»-деп жырға қосқан зар заман ақыны: (Дулат)

1. Бытырап ,азып-тозған ел,

Бөдене емей немене?-деп береке-бірлікті сақтауға шақырған ақын: (Дулат Бабатайұлы)

1. Д.Бабатайұлының ел әкімдерін уытты тілмен өлтіре сынаған өлеңі: («Тегімді менің сұрасаң»)
2. «Менің атым-Байғыз қарт,

             Көзге түсер сиқым жоқ»,- деп жырлаған ақын: (Дулат Бабатайұлы             

Айтқызбасымды  айтқыздың);

1. Барақ,Кеңесбай ,Сүлеймен сияқты ел әкімдеріне арнап өлең жазған ақын : (Дулат)
2. О,Барақ жас, Барақ жас,

Жегенге тоқ, ішсең мас.

Жақсы болса ұлығы-

Өз елін жаудай таламас...Үзінді авторы: (Дулат)

1. Дулат Бабатайұлының би болыстарға ,әкімдерге арналған өлеңдер тізбесі : 

( «Кеңесбайға», «Сүлейменге»)

1. Д.Бабатайұлының ел әкімдерін өлтіре сынайтын өлеңі: («Сүлейменге»)
2. «Жыршының аты жыршы ма,

Әркімнің өлең жаттаса,

Сөз -жібек жіп,жыр –кесте,

Айшығы айқын көрінбес,

Өрнексіз тігіп, баттаса...» Осы үзіндінің авторы: (Дулат , «Сүлейменге» өлеңінде)

1. Дулат Бабатайұлының қожа-молдаларды сынаған өлеңі: («Ешенге»)
2. «Жер кімдікі?»дегенде

Аға сұлтан, қазылар

Не деп жауап береді?- деген жолдардағы Дулаттың ойы: (Орыс пересендеріне қазақ жерін беруге қарсылығын көрсеткен)

1. «Датыңды айтсаң майырға,

Сібірге кеттің айдалып.» Дулаттың осы өлең жолдарындағы дат,майыр деген сөздердің анықтамасы : (Майор және өтініш)

1. «Еркін жатқан қайран ел,

Дәулетің бейне шалқар көл...

Енді келіп қамалдың 

Орыс салған қамалға...»- деген өлең шумағының авторы: (Дулат)

1. «Жерге қарай мал бітіп,

Малға қарай құт болмақ.

Қонысынан мал тайса,

Құты кетіп жұт болмақ.»-деген   шумақтарының авторы: (Дулат)

1. Д.Бабатайұлының Ресейдің қазақ даласын отарлау саясатын әшкерелеген өлеңі : («Аягөз,қайда барасың ?»)
2. «Аягөз, сенің бойыңда 

Несібе ырыс тегіс қой.

Сай-салаң толған жеміс қой.

Қырың –малдың кіндігі,

Ойың-өнім жеміс қой,»-деп жырлаған ақын : (Дулат)

1. Тауды екіге жарасың 

Тастың қашап арасын.

Кесіп өтіп кезеңді,

...,қайда барасың?»- деп Дулат жырлаған өзен аты : (Аягөз)

1. «Тауды екіге жарасың,

Тастың қашап арасын,»-деген жолдар Д.Бабатайұлының қай өлеңінде кездеседі? («Аягөз»)

1. «Тарбағатай тауынан

Тоқсан сала қосылып,

Тоғыз өзен түісіп,

Ақтың төмен жосылып...» - деген үзінді алынған өлең : («Аягөз, қайда барасың?»)

1. Дулат Бабатайұлының  «Аягөз, қайда барасың?» өлеңіндегі   «сауыр»  сөзінің мағынасы : ( Шөбі мол,шұрайлы жер)
2. Дулаттың өлеңі: ( Ақжайлау мен Сандықтас)
3. «Қаларсың бір күн,Сандықтас,

Құлан жортпас бел болып.» Осы үзіндінің авторы: (Дулат)

1. «Аққан бұлақ сай-салаң,

Шытырман тоғай айналаң,

Жоның жайлау ,кең алаң,

Атам қонған кең далам!» -деген үзінді алынған Дулаттың шығармасы : 

( Ақжайлау мен Сандықтас)

1. Дулат Бабатайұлының «Ата қоныс арқада» толғауында қандай тарихи тұлғалар кездесетіні : (Ақсак Темір, Әбілпейіз, Абылай) 
2. Дулат Бабатайұлының Ақсак Темір, Әбілпейіз, Абылай есімдері кездесетін туындысы: («Ата қоныс Арқада»)
3. Дулат Бабатайұлының өлеңі : («О,Ақтан жас, Ақтан жас» )
4. Жетім бала Ақтанның болашағын қатты толғанып,оның қатарға қосылатынынына ,жетілетініне сенім артып,ел қорғаны болуын аңсайтын өлеңі: («Ақтанға»)
5. «Сен де жетер ме екенсің?

Жетімдіктің белінен 

Асып өтер ме екенсің?

Жарық сәуле көре алмай ...»- деген үзінді авторы мен өлең жолдарындағы көркемдік тәсіл: (Дулат , риторикалық сұрау)

1. Ел қорғаны болар ер туса деген идеяны ел зердесіне құю үшін жазылған дастанның авторы : ( Дулат Бабатайұлы «Еспембет»)
2. Дулат Бабатайұлының  жетім бала туралы дастаны: («Еспембет»)
3. Еспенбет батыр жас кезінен жетім қалып, кімнің қолында тірбиеленген?

(Нағашысы Қосай)

1. Д.Бабатайұлы жырға қосқан Еспенбет батырдың тұлпары : (Ақбөрте)
2. Ақбөрте қай жарыста оза шауып, бас бәйгені алды? (Сәтімқұл бидің ас берген тойында )
3. «Ер Еспенбет кешегі

Ерекше ер деседі

Тіл біткеннің шешені,

1. Топта бермес есені,» -деген үзінді қай ақынның поэмасынан алынған? 

( Дулат Бабатайұлы «Еспембет»)

1. «Ер Қабанбай ту байлап,

Ерекше ер деседі.

Тіл біткеннің шешені,

Топта бермес есені,»- деген үзінді қай ақынның поэмасынан алынған? 

( Дулат Бабатайұлы «Еспембет»)

1. «Ер Қабанбай ту байлап,

Арқартаң атты борбайлап,

Қалмақтарға лап қойды.» Үзінді алынған шығарма: ( Дулат Бабатайұлы «Еспенбет»)

1. Қабанбай батыр, Ақтанберді  Дулат ақынның қай шығармасында кездеседі? («Еспенбет» поэмасында )
2. Дулаттың «Еспенбет » дастанындағы  Еспенбет бейнесі : (Елінің жауын жеңуді мақсат етеді;   Опасыз дүние-мүлікке қызықпайды)
3. Д.Бабатайұлының  «Еспенбет» дастаны кейіпкеріне жатпайтын қатар: (Қарасай) : (Жататын кейіпкерлер : Ер Қосай, Ақтамберді, Қабанбай , Еспенбет)
4. Дулаттың тұңғыш өлеңдер жинағы қай жылы жарық көрді?

( «Өсиетнама» 1880 ж. Қазанда)

1. Жетім баланың бойынан ел тілегін ақтайтын батырды көргісі келетін ақын(дар): (Д.Бабатайұлы «О,Ақтан  жас, Ақтан   жас» өлеңінде)
2. Дулаттың арнау өлеңдері: ( «Бараққа» , «Ешенге », «Кеңесбайға», «Бараққа»
3. Д.Бабатайұлының шаршы топ алдында атқамінерлердің теріс қылықтарын бетіне басатын өлеңдері: («Ешенге», «Кеңесбайға», «Бараққа»
4. Д.Бабатайұлының өлеңдері : ( Ақжайлау мен Сандықтас, «О,Ақтан жас, Ақтан жас» , «Тегімді менің сұрасаң »)
5. Д.Бабатайұлының туған жер тақырыбындағы өлеңдері: ( «Ақжайлау мен Сандықтас», «Аягөз, қайда барасың?», «О. Сарыарқа ,Сарыарқа»
6. Дулаттың өлеңдері : («Аягөз», «Тегімді менің сұрасаң », «Бірінші сөз»)
7. Дулаттың өзін таныстыратын өлеңі : («Тегімді менің сұрасаң »)
8. Дулаттың атақонысты жырлаған өлеңдері: («Ақжайлау мен Сандықтас», «Ата қоныс Арқада»)
9. Д.Бабатайұлы поэзиясындағы эпитеттер : («Тұнық жырмен жуынам», «Улы тілмен улаттым»)

Шортанбай Қанайұлы (1818-1881)

Туған жері: Оңтүстік Қазақстан облысы, Түркістан ауданы,Қаратау-Қарнақ жері.

Қайтыс болған жері: Қарағанды облысы, Шет ауданы.

Шығармалары: «Зар заман», «Тар заман», «Бала зары», «Опасыз жалған», «Заман қайтіп оңалсын?», «Замана» ,  «Келер заман сипаты », «Осынша азды ел неден?», «Байды құдай атқаны», «Қалықтаған сұңқар ем», «Атамыз адам пайғамбар», «Жарлының жаны берік-ті», «Насихат»,т.б.

1. Шортанбай Қанайұлының өмір сүрген жылдары: (1818-1881)

Шортанбай Қанайұлының туған жері : (Оңтүстік Қазақстан облысы, Түркістан ауданы,Қаратау-Қарнақ жері).

1. Шортанбай Қанайұлының өлеңдеріндегі сарын: (Қазақ даласына келген сауданы айыптау,елдің ақшаға құнығуын сынау)
2. Шортанбай Қанайұлы қазақ  халқын тәуелсіздіктен  айыра келген қай саясатқа қарсылық білдірген? (Отаршылдыққа )
3. Шортанбай Қанайұлының шығармаларында қатты сынға ұшырайтындар: (Орыс патшасы,жандарлар,майырлар)
4. Шортанбай Қанайұлының билікке таласқан ағайындас адамдарды теңеген: (Бірін-бері талаған ұялас қасқырға) 
5. «Атамыз адам Пайғамбар» толғауының авторы: (Ш.Қанайұлы)
6. «Опасыз жалған» өлеңінің авторы : : (Ш.Қанайұлы)
7. Ш.Қанайұлының өлеңі: («Жарлының жаны берік-ті»)
8. «Келер заман сипаты» толғауының  авторы: (Ш.Қанайұлы)
9. Ш.Қанайұлының ең танымал туындысы: («Келер заман сипаты»)
10. «Зар заман», «Бала зары», «Насихат» шығармаларының авторы: (Шортанбай)
11. «Бір насихат   айтайын» өлеңінің авторы: (Шортанбай)
12. «Арқадан дәурен кеткен соң

Қуғындап орыс жеткен соң

Тіпті амал жоқ қазақтар,

Енді сенің торыңа...

Байлар ұрлық қылады,»- деген  тармақтар  алынған   Ш.Қанайұлының шығармасы: («Зар заман)

1. Шортанбай Қанайұлының  «Зар заман» өлеңі неше түйдектен тұрады? 

(14 түйдектен)

1. «Мына заман ,қай заман?

Азулыға – бар заман,

Азусызға – тар заман.» Үзінді авторы: ( Шортанбай  «Зар заман » өлеңі)

1. «Сауып ішер сүті жоқ,
2. Мініп көрер күші жоқ,

Ақша деген мал шықты »Үзінді авторы: ( Шортанбай  «Зар заман » өлеңі)

1. «Асылық азған заманда,

Алуан-алуан жан шықты.

Сауып ішер сүті жоқ,

Мініп көрер күші жоқ,

Ақша деген мал шықты,»- деген өлең жолдарындағы айтылған ой: («Қазақ даласына келген сауда»)

1. «Шолақ аттай діңкілдеп,

Бір-біріне жетем деп,

1. Аласұрып өліп жүр,» деп саудагрелерді сынаған ақын: (Шортанбай)
2. «Еділ ,Жайық екі су,

Алтын,күміс тас болар.

Арпа,бидай ас болар,

Бірігіп жан тусаң да,

Қарап та жүріп қас болар,» -деген үзінді алынған  Шортанбайдың өлеңі: («Замана»)

1. «Бай кедейді көрмейді ,

Кедей байға ермейді.

Қызметін бір күн қылмаса,

Майлы сорпа бермейді,»- деген үзіндіде Ш.Қанайұлының айтатын ойы: (Қазақ ауылындағы тап жігінің ашылғандығы)

1. «Көшейін десең, жерің тар,

Қамалып қазақ сандалды.» Үзінді алынғын Шортанбайдың өлеңі: ( «Заман қайтіп оңалсын»)

1. Шортанбайдың  кедейлердің   отырықшылыққа  көше бастағанын,  жермен кәсіп ете бастағанын суреттеген өлеңі: («Байды құдай атқаны»)
2. Мына заман қай заман?

Азулыға бар заман,

Азусызға тар заман...Үзінді авторы : (Ш.Қанайұлы)

1. Кәпірді көрдің тіріңдей,

Тілмашты көрдің жеңгеңдей.

Дуанды көрдің үйіңдей,

Абақты тұр қасыңда

Қазылған қара көріңдей!...Үзінді авторы мен өлең жолдарындағы көркемдік тәсіл: (Ш.Қанайұлы, теңеу)

1. «Әркімнен қалады екен дүние шіркін,

Өтіңіз тәубе қылып аз жалғанда,»-деген үзіндіні қай ақынның шығармасынан алынған? (Шортанбай)

1. Ш.Қанайұлының «Қалықтаған сұқар ем» өлеңі не жайында? ( Оғаш мінез-құлықты мінеп,сынайды)
2. Шортанбай Қанайұлы өмірінің соңында қай бидің қолында болған?

(Жанғұтты бидің)

1. Шортанбай өлеңдері : («Тар заман», «Осынша азды ел неден?»

«Байды құдай атқаны», «Опасыз жалған»)

1. Шортанбай өлеңдері : («Тар заман», «Зар заман»)
2. «Тар заман», «Зар заман», «Бар заманды» сипаттаған жырау: (Ш.Қанайұлы)
3. Ш.Қанайұлының өлеңдерңндегі сарындар: (*Елдің ақшаға құнығуын сынау;  *Қазақ даласына келген сауданы айыптау;  *Патша әкімдерінің озбырлығын сынау)
4. Шортанбай  өлеңдеріндегі   азған  заман  сипаты : (*Адамдар қарым-қатынасының өзгеруі; *Ақша сауда кпиталының келуі;* Құныққан байлардың  құлқыны)

Мұрат Мөңкеұлы (1843-1906)

Туған жері: Атырау облысы, Қызылқоға өңірі.

Шығармалары: «Үш қиян», «Сарыарқа», «Әттең , бір қапы дүние –ай!», «Өлім» , «Оқудан қайтқан жігітке хат», «Еліне жазғаны » , «Бір досқа », «Топқа түскендегі толғауы », «Мұраттың жалпыға айтқаны » , «Қыз », т.б. өлеңдері:

Арнау өлеңдері : «Айжарыққа », «Қарақожа болысқа », «Естемір Тұрабай болысқа », т.б.

Толғау –дастандары : «Қарасай –Қази », «Қазтуған », «Шәлгез» ,

Айтыстары : Жылқышымен (17 жасында ) , Бала Оразбен (20жасында ) , Жантолымен , Қаниязбен ,Тыныштықпен , Жаскелеңмен  (25 жасында).

Жас шағында Есет би мен Абылай ақыннан өнеге алады .мұрын жырау Сеңгірбайұлына ұстаздық еткен. «Қырымның қырық батыры »жырын ,Сыпыра жырау , Асан қайғы , Шалкиіз ,Қазтуған ,Жиембет ,т.б.шығармаларын жеткізуші . «Мұраттың Жантолы қызбен айтысы »-оның ақындық қабілет-қарымын жаңаша қырынан танытқан айтыс.

Мұрат Мөңкеұлының өмір сүрген жылдары: (1843-1906) 

Атақты Есет шешеннен өнеге алған ақын: (Мұрат Мөңкеұлы )

М.Мөңкеұлының 17жасында айтысып жеңген ақыны: (Жылқышы)

М.Мөңкеұлының айтысқы түскен ақындарына жатпайтын ақын :(Сүйінбай )

Беріште Есет , Айтуар ,

Анайы туған Қарқуар –

Солардан қалған бұ дүния ,

Өлімнің сондай жайты бар, -деген шумақ алынған Мұраттың өлеңі: (Өлім)

Киім кисе ,жеңі жоқ ,

Етегі бар да , белі жоқ ...

Ел биледі бір сымпыс 

Екі бұты таралған ,- деген өлеі шумағы алынған ақын :(М.Мөңкеұлын)

Болашақ ұрпақтың қамын ойлап зар толғаған үзіндінің авторы 

Мен қауіп еткеннен айтамын :

Кейінгі туған баланың 

Ұстай ма деп білегін ,

Шая ма деп жүрегін,

Ащы суға тойдырып,

 Бұза ма деп реңін:( М.Мөңкеұлы) 

М.Мөңкеұлының өлеңдері : (Үш қиян ,Өлім , Әттең , бір қапы дүние –ай!)

«Әттең , бір қапы дүние –ай!» өлеңінің авторы :(М.Мөңкеұлы)

Еділді тартып алғаны –

Етекке қолды салғаны .

Жайықты тартып алғаны –

Жағаға қолды салғаны ,-деген үзінді кімнің өлеңінен алынған: (М.Мөңкеұлының)

М.Мөңкеұлының шоқтығы биік толғауы:(Үш қиян) 

Асан қайғы , Қазтуған ,

Орақ , Мамай , Телағыс –

Шораның шұбап кеткен жер ,-деген тармақтар алынған шығарма: (Үш қиян)

Заманы қайтіп түзелсін –

Ақшасына сүйеніп 

Қоңсыдан туған би болды .

Айтқан сөзі пұл болды .

Ақылсыздың баласы

Заманың мұндай сұм болды !..Үзінді авторы :( М.Мөңкеұлы «Үш қиян»)

М.Мөңкеұлының әдемілік пен сұлулықты суреттеген өлеңі :(Жалғаншы пәни жалғанда).

М.Мөңкеұлының жер ,құтты қоныс жайлы толғаулары : («Сарыарқы»,«Қазтуған »)

ХV ғасырда өмір сүрген атақты жырау Қазтуған жайында толғау –дастан  жазаған ақын :(М.Мөңкеұлы)

М.Мөңкеұлының хат үлгісінде жазған үш туындысы: («Оқудан қайтқан жігітке хат» , «Еліне жазғаны » , «Бір досқа »)

М.Мөңкеұлының эпостық поэма деуге болатын , ең көлемді эпикалық шығармасы: (Қарасай -Қази)

М.Мөңкеұлының ноғайлы жұртының аңыздарын баяндайтын жыры: (Қарасай –Қази)

Орақ батыр , Ақмырза , Кәрібоз , М.Мөңкеұлының қай шығармасынан кездеседі ?: (Қарасай -Қази)

М.Мөңкеұлының жырында жастай  жетім қалған батыр –ұландар :( Қарасай мен Қази ) ( Елге жау шапқан кезде Қарасай 17 , Қази 15 –те болған).

М.Мөңкеұлына қатысы жоқ қатар :(«Қырымның қырық батыры »жырының авторы Абыл Тілеуұлы ).

«Түре айтыс» , «Сүре айтыс » түрін шебер меңгерген зар заман ақыны:

 ( Мұрат Мөңкеұлы ).

Түре айтыс –бір –бір ауыз өлеңмен қысқа да шапшаң жауаптасып отыратын ,көбінесе ақындармен қатар , жалпы көпшілік қолданатын қатар .Сүре айтыс- тек суырыпсалма өлеңге әбден төселген,нағыз ақындардың ,ұзақ сөйлеп ,көсіліп жырлайтын түрі.

Мұрын жырау Сеңгірбайұлына ұстаз болған ақын :( Мұрат Мөңкеұлы ).

Мұрын жырауға 14 батырдың жырын үйреткен.

Мұрат ақынның үзіндісіндегі көркем сөздер:

Жылы қылып сөйлейін ,

Жазғы желдің лебіндей :( Эпитете , теңеу.)

Мұрат Мөңкеұлының отарлаушыларды батыл әшкерелеген өлеңі  :(«Үш қиян» , «Сарыарқа»,  «Әттең , бір қапы дүние –ай!») 

М.Мөңкеұлының  «Үш қиян » толғауында сөз болған жер –су атаулары: (Батыс Қазақстан өлесі , Атырау аңғары , Ойыл , Қиыл ,Жем , Сағыз.)

М.Мөңкеұлының толғау –дастандары :(«Қарасай –Қази », «Қазтуған », «Шәлгез»).

М.Мөңкеұлының өз заманының әр түрлі адамдарының бейнесін жасаған арану өлеңдері :(«Айжарыққа », «Қарақожа болысқа » , «Естемір Тұрабай болысқа ») .

М.Мөңкеұлының айтыстарының ерекшелігі :(Түре айтыста да , сүре айтста да үздік шығуы,Халық атынан сөйлеуі.)

Махамбет Өтемісұлы

 Махамбет Өтемісұлы (1803-1846) -ақын ,күйші , сазгер , отаршылдыққа қарсы И.Тайманов бастаған көтерілісті (1836-1838)ұйымдастырушылардың бірі ,осы көтерілістің алынды жыршысы .Алғаш 1908жылы Қазанда 100жолдан астам 2толғауы , 1911жыылы Орынборда өлеңдерінің үзінділері басылды.1939 жылы Қ .Жұмалиев ақын өлеңдерінің жинағын шығарды.

2003 жылы 200 жылдық мерейтойы ЮНЕСКО көлемінде аталып өтілді . 11 күйі ( «Өкініш », «Қайран , Нарын », «Жұмыр қылыш », «Терезе» т.б.) 

«Шашақты найза , шалқар күй » (1982) деген атпен жарық көрді .

Туған жері : Батыс Қазақстан обл ,Жәнібек ауданы Бекетай құмы.

Қаза болды : Қараой өңірі  (Атырау облысы , Махамбет ауданы )

Махамбеттің әкесі :( Өтеміс)

 Махамбеттің  туған   жері  :(  Батыс  Қазақстан   облысы )

Махамбет дүниеге келген жер :( Нарын құм )

Нарын деген жерді ел құлағына  сіңісті   қылған батыр аты: ( Махамбет )

 Адыра қалған   Нарынның 

Теңіз деген суы бар ,

Жыңғылы мен тауы бар,

Еңіреген ерлердің 

Жібектей желбіретіп ұстар туы бар ,- деп туған  жері   туралы жырлаған ақын: ( Махамбет )

 Арабша , орысша  хат білген ақын: ( Махамбет )

М.Өтемісұлының ағасы , Жәңгір ханның  12 биінің бірі : ( Бекмағамбет )

Махамбет жас кезінде қайда болған ? :( Хан ордасында  )

 Махамбет жас кезінде Орынбор қаласында кімнің қасында   болды  ?(Зұлқарнайынның )

Жыраулардың ой толғанысын жалғастырған ереуіл  ақыны :(  Махамбет )

« Қара қазан ,  сары бала  қамы үшін қылыш сермеген  » жауынгер жыршы :

 ( М. Өтемісұлы )

 Махамбет қай ханның тұсында өмір сүрген ? ( Жәңгір хан)

Жәңгір хан старшындыққа тағайындаған адам :( Махамбет )

 Махамбеттің : 

« Хан емессің, қасқырсың ,

Қас албасты басқырсың.

Достарың  келіп табалап ,

Дұшпаның сені басқа ұрсын ! » - деп айтқан адамы  :(  Жәңгір хан )

Жәңгір ханның сарай ақыны атанған адам : (  Байтоқ )

Махамбет зілді сөздерін арнаған сұлтан: (   Баймағанбет)

   «  Өтемістен туған он едік .

Онымыз атқа мінгенде ,

Жер қайысқан қол едік ...» - деген үзінді алынған  Махамбеттің   өлеңі:

 ( « Махамбеттің  Баймағанбет сұлтанға айтқаны »)

 «   Жақсыларға еп едім ,

Жамандарға көп едім.

Ерегіскен дұшпанның ,

Екі талай болғанда ,

Азыққа етін жеп едім , » - деген  жолдар алынған  Махамбеттің   өлеңі:

 ( « Махамбеттің  Баймағанбет сұлтанға айтқаны »  )

«  Мен  ақ сұңқар   құстың сойы едім ,

Шамырқансам тағы кетермін , » -деп басталатын  өлең авторы :

( М. Өтемісұлы )

«  Мен кескекті ердің сойымын ,

Кескілеспей басылман ! » -деген жолдар алынған                                         Махамбеттің  өлеңі:

  (« Махамбеттің  Баймағанбет сұлтанға айтқаны » )

« Хан баласы ақсүйек ,

Қыларың болса қылып қал .

 Күндердің күні болғанда  ,

Бас кесерін  жасырман , » - деп басталатын   Махамбеттің  өлеңі арналған :

( Баймағанбетке )

 Махамбеттің :

«  Күндердің күні болғанда ,

Бас кесермін жасырман , »  -деп айтқан адамы: (  Баймағанбет  )

 «  Елдің   бойы ен тоғай –

Ел қондырсам деп едім .

 Жағалай жатқан сол  елге ,

Мал қондырсам деп едім  , »- деген жолдар алынған  Махамбеттің өлеңі:

 (  « Махамбеттің  Баймағанбет сұлтанға айтқаны  » )

   М. Өтемісұлының өлеңінен алынған  үзіндіде асты сызылған сөз нені

 атауы ?

 Әскер жиып аттандық ,

Бекетай еді   тұрағым .

Айқайлап жауға тигенде ,

«   Ағатай , Беріш ! » ұраным ...( Соғыс болған жер )

 М.Өтемісұлының жауынгер де абзал досы әрі көтеріліс басшысы : ( Исатай)

Махамбеттің « Исатай басшы , мен  қосшы »- деп айтуының себебі :( Исатай бейнесін жоғары көтеру )

Астына мінген Ақтабан

 Ақбөкендей ойлайды .

Қасында ерген көп әскер ,

Маңыраған қойған шулайды , - деген үзінді алынған  Махамбеттің   өлеңі :

( Соғыс )

М.Өтемісұлының   «  Ей , Махамбет , жолдасым  » , « Мұнар күн »  өлеңдері арналған : ( Исатайға )

« Әй , Махамбет , жолдасым  » өлеңін шығарған :( Махамбет ; Исатайдың атынан шығарған )

« Ауыр әскер қол ертіп ,

Жас құсқа барып кіргенде ,

Арыстандай ақырған 

Айбатыма шадамай ...» -деген  үзінді Махамбеттің  қай   өлеңінен алынған ?

( « Әй ,Махамбет , жолдасым »  )

 «  Жетімдерге жем бердім ,

Жесірлерге жер бердім .

Ақырында дүние – ай ,

Сол ерліктен не көрдім ?! » - деген  үзінді   Махамбеттің  қай өлеңінен алынған : (« Әй ,Махамбет , жолдасым »

 Махамбеттің Исатай өкінішін суреттеген өлеңі: (« Әй ,Махамбет , жолдасым »)

Махамбеттің Исатай Тайманұлының сом тұлғасын жасаған өлеңі:

 ( « Тарланым » )

Үзінді авторы :

Кермиығым , кербезім !

Керіскедей  шандозым !

Құландай  ащы дауыстым!

Құлжадай айбар мүйіздім ! (  М.Өтемісұлы « Тарланым » )

ХІХ ғасырдың екінші жартысындағы қазақ ідебиеті

Қашаған Күржіманұлы (1841-1929)

Туған жері:  Түркіменстанның Ташауыз қаласының маңы, 1929 жылы Маңғыстауда дүние салған. 

30 шақты өлеңі:  "Қонақкәде", Тойбстар", "Аралбайды жұбату", "Ерғали сұпыға айтқаны", "Байларға", "Оразалыға", "Көптілеу байға", "Қарашұбар ала ешкі", "Бұл дүниеде не жетім?", "Осы күн жолдас болдым сексенменен", "Қартайған шағында айтқаны" т.б.

5 айтысы: Нұрыммен, Ізіммен, Жаскелең, Берекет, Күлзипа, Ізбас...

Дастандары: "Адай тегі", "Атамекен", "Топан", "Әзіретқали"

Қашаған көңілайту, беташар, тойбастар, қонақкәде, тілек-бата, сияқты ауыз әдебиетіндегі тұрмыс-салт жырларын дамытып өз жанынан шығарып айтқан. Сондай жырларының бірі - "Қонақкәде". Ал "Аралбайды жұбату" жырында жалғыз ұлынан айрылып, жапа шегуші Аралбайды сөйлетеді. "Есқали сұпыға айтқаны" өлеңінде ағашты мақтай отырып, домбыраны қастерлейтін халық мінезін жанамалап айтуды шебер қолданған. 

1. "Атамекен" дастаны тарихи оқиғаға негізделген. "Топан" - Каспий теңізінің тасқынына ұшыраған халық мұңын шыншылдықпен бейнелеген, опатимистік рухы жоғары дастан. "Адай тегі" дастанында Адай елінің түпкі тегінен бергі таралу шежіресін аңыз негізінде баян етеді. 
2. "Аралбайды жұбату" кімнің жыры (Қашаған Күржіманұлы)
3. Қашаған Күржіманұлының жыры: (Бұл дүниеде не жетім?)
4. Қашағаннның Каспий теңізінің сұрапыл тасқынына ұшыраған халық қайғысы айтылатын дастаны: ("Топан")
5. Қашаған Күржіманұлының "Атамекен" дастанына қатысты нұсқалар: (Тарихи оқиғаға негізделген; Хорезм бектерінің шапқыншылығына қарсы күрес; Хан-сұлтандардың өзара қықысқан қылықтары)
6. Қашаған Күржіманұлы дамытқан тұрмыс-салт жырлары: (Беташар; Тойбастар; Көңіл ату;) (және қонақкәде, тілек-бата)
7. Қашаған Күржіманұлының дастандары: ("Атамекен"; "Адай тегі"; "Топан")

Нысанбай Жаманқұлұлы (1821-1870)

М. Әуезов "өте ірі тұлға және көреген ақын" деп баға берген Нысанбай - Кенесары ханның ең жақын достарының бірі, оның сүйікті жырауы, жыраулық өнердің ірі өкіл. Кенесарының барлық жорықтарына қатысып, жырларымен жөн-жосық айтып отырған. Осы себептен де халық оны жырау атап кеткен.

"Кенесары-Наурызбай" дастаны 1912 жылы Қазан қаласында Ж. Шайхисламұлының құрастыруымен жарық көрген Х. Досмұхамедовтың құрастыруымен 1923 жылы Ташкент қаласында жеке кітап болып басылып шықты. 

1. Кенесары қозғалысы туралы жазылған шығармалар: ("Жасауыл қырған", "Топ жарған", "Қаншайым", "Кененің арқамен қоштасқаны", "Кенесары-Наурызбай",т.б.)
2. Кенесары-Наурызбай дастанының авторы: (Нысанбай жырау)
3. Он төрт-он бес жасында "бала ақын" атанған жырау. (Нысанбай жырау)
4. Бұдабай Қабылұлының (1848-1911) шығармасы: ("Көңіл")

Шәңгерей Бөкеев (1847-1920)

Туған жері: Батыс Қазақстан облысы, қазіргі Орда ауданы, Жасқұс деген жер. 

Шығармалары: "Жігіттің жақсы болса алған жары", "Адамнан артық ажар, ақыл-айлаң", "Қатшекейге", "Ұршық", "Қосаяқ", "Өмірдің өтуі", "Құйрық атып құлия", "Қияға мен бір қыран көз жіберген", "Алдаушы жалған" т.б.

"Қашқын" поэма (М.Ю. Лермонтовтан аударған)

Біраз өлеңдері "Шайыр" (1910) және "Көкселдір" (1912) деген жинақтарда жрияланған, бастырған- Ғұмар Қараш (1876-1921)

Шәңгерей Сейіткерейұлы Бөкеев - Жәңгір ханның немересі . Көлборсы деген жерде ағаштан, тастан сәулетті үйлер, мешіт, медресе, мектеп салдырып, бала оқытқан. Ағаш отырғызып, бақша егіп, егін салып, асыл тұқымды мал өсірген, аңшылықпен әуестенген. "Жігіттің жақсы болса алған жары", "Адамнан артық ажар, ақыл-айлаң", "Қатшекейге", "Ұршық" - махаббат тақырыбындағы лирикалық өлеңдер.

Шәңгерей адамның ішкі дүниесіне сүгіп, сырын ақтарып беретін сезімтал лирика, бейнелі суретті көрініс шебері ретінде танылған. Ол - кәсіби жазушылық мәдениетіне көтерілген ақын.

1. Шәңгерейдің қаржылай көмек берген газеті: ("Қазақстан")
2. 1911-1913 жылдары "Қазақстан" газетін шығаруға демеушілік жасаған ақын (Шәңгерей) 
3. "Ала ту Абылайдан ала аттансаң,
4. Аламан артындағы біреуі мен... "- деп айтқан ақын: (Шәңгерей Бөкеев)
5. Шәңгерейдің М. Ю. Лермонтовтан аударған аудармасы: (Қашқын)
6. Һарун Шәңгерейдің қайшығармасының кейіпкері? (Қашқын)
7. Орыс тілінен қазақ тіліне поэма аударудың алғашқы тәжрибелерінің бірі болған Шәңгерейдің шығармасы: ("Қашқын" поэмасы Лермонтовтан)
8. Шәңгерей қазақ жастарына кімнен үлгі алуды ұсынады? (Эдиссоннан)
9. Өнертапқыш ғалым Эдиссонды (1847-1931) мақтан ете, үлгі ете жырлаған ақын: (Шәңгерей Бөкеев)
10. Ғұмар Қараш бастырған "Шайыр" (1910), "Көкселдір" (1912) жинақтарының авторы Ш. Бөкеев
11. Шәңгерей Бөкеевтің шығармаларын жинақтап, кітап етіп бастырған: (Ғұмар Қараш)
12. "Шәңгерей Бөкеев - қазақ поэзиясында жазба әдебиет дәстүрін орнықтырған ірі суреткер ақын" - деген пікірдің авторы: (Зәки Ахметов)
13. Құйрық атып Құлия,
14. Түлкідей қашқан жымия.
15. Қараңды үзіп барасың, 
16. Бізден де қалған дүния! Үзіндінің авторы: (Ш. Бөкеев)
17. Шәңгерей шығармалары: ("Жігіттің болса жақсы алған жары", "Адамнан артық ажар, ақыл, айлаң")
18. Шәңгерей Бөкеев туралы дерек: (Жәңгір ханның немересі;  Бітімші сот; Патша тарапынан дворян атағын алған қазақ)
19. Шәңгерей Бөкеевтің ғалым тақырыбындағы шығармалары: ("Эдиссон") 
20. 1911-1913 жылдары Оралда Шәңгерей қаржылық көмек көрсеткен газет: ("Қазақстан" газеті)

Мәшһүр Жүсіп Көпеев  (1858-1931)

Туған жері: қазіргі Павлодар облысы, Баянауыл ауданы

Шығармалары: (Хал-ахуал", "Қазақ жұртының осы күнгі әңгімесі", "Жеті жетім", "Бес қымбат", "Көрінбес", "Жүсіптің тырнамен айтысы", "т.б

Дастандары: "Гүлшат-Шеризат", "Ғибратнама", "Шайтанның саудасы", "Баяннама" т.б

Кітаптары: "Хал-ахуал", "Тірлікте көп жасағандықтан көрген бір тамашамыз", "Сарыарқаның кімдікі екендігі" (1907 жылы   Қазандағы Хұсайновтар баспасында); "Мес" кітабы (ауыз әдебиеті үлгілері енген)

1870 жылы Хамаретдин хазіреттің медресесінде, одан кейін Бұхарадағы Мірараб медресесінде білім алған. 

Ақын фольклортанушы "Ер Сайын", "Ер Көкше", "Көрұғлы", "Шора батыр", жырларын, Балта ақын мен Шөже,  Жанақ пен Түбек, Күдер  мен Ұлбике, Ұлбике мен Жангелді, Шортанбай мен Орынбай айтыстарын, Бұқар жырау, Шортанбай, Шөже, Орынбай т.б. жыр-толғауларын, ауыз әдебиеті үлгілерін жинап, қағазға түсірген. Шығыс зерттеушісі фольклоршы В. Радловпен таныс болған. 

1875 жылдан бастап "Дала уалаяты" газетіне хат-хабар, мақала жіберіп тұрған. 1889-1894 жылдары "Дала уалаяты" газетінде оннан астам проблемалық материалдар, "Айқап" журналының 1912 жылғы екі санында көлемді мақала жариялаған. 

Қажымұқанмен кездесіп дос болған. Ақан серімен бірнеше рет кездескен. "Ақан серінің Құлагері өлген соң, бұрынғы серілік мінезді қалдырып, көп адам бас қосатын ас, жиын тойға бармайтын болып, дүние қызығынан мүлде көңілін суытты. Ақан сері адамзаттың сұңқары, қызыл тілдің ділмары, жігіттің құлпы жібегі еді" деп жазған. 

Мәшһүр - белгілі, әйгілі деген сөз.

Ақын, фольклортанушы-этнограф қаламгер: (Мәшһүр Жүсіп)

М.Ж. Көпеевтің қасиеттерін  анықтай алатын жауап: Этнограф, тарихшы, жазба ақын.

Мәшһүр Жүсіп білім алған медресе қай жерде?   Баянауылда 

Мәшһүр Жүсіптің "Сарыарқаның кімдікі екендігі" кітабы қай жылы жарық көрген?  1907 жылы

Мәшһүр Жүсіптің 1907 жылы басылып шыққан шығармасы: "Хал-ахуал"

"Сарыарқаның кімдікі екендікі" кітабын жазған: Мәшһүр Жүсіп 

Мәшһүр Жүсіптің дастаны:   "Гүлшат пен Шернияз"

Мәшһүр Жүсіптің мысал жанрында жазған өлеңі: "Шайтанның саудасы"

Мәшһүр Жүсіп Көпеевке тән қасиет: (Қазақтың белгілі тарихи тұлғаларымен кездесіп құнды естеліктер жазған)

Мәшһүр Жүсіптің қазақтың өз жер-суынан айырылып, патшаның отаршылдық талауына түскенін жазған өлеңі: "Сарыарқаның кімдікі екендігі"

Мәшһүр Жүсіп Көпеевтің кездесіп дос болған адамдары: (Қажымұқан, Ақан сері)

Мәшһүр Жүсіп Көпеевтің дастандары: "Гүлшат-Шеризат", "Ғибратнама", "Баяннама", "Шайтанның саудасы"

Мәшһүр Жүсіп Көпеевке тән ерекшеліктер:  (Патша отаршылдығын сынға алды; Ауыз әдебиеті үлгілерін жинады)

Нарманбет Орманбетұлы  (1859-1918)

Туған жері:        қазіргі Қарағанды облысы, Ақтоғай ауданы, Саға деген жер.

Өлеңдері: "Сарыарқаға қарасақ", "Жақыпқа", "Мектеп бастығына", "Қазақ ұлы біз тұрмыз", "Сарыарқа", "Шал қайғысы", "Жойқын құлан жосиды", "Сарыарқа, сайран жерім-ай", "Жастарға", "Құс болсаң, ақылға бай байғыз болсаң", "Бала қайдан?", "Кер заман"

Нарманбетті алғаш оқытқан:  (Қари молда)

"Сарыарқа, сайран жерім-ай толғауының авторы: (Нарманбет)

Нарманбетті 1916 жылғы маусым жарлығына байланысты жазған толғауы: "Сарыарқа, сайран жерім-ай"

Нарманбетті Столыпин реформасынан зардап шеккен Арқа жеріне арнап жазған өлеңі: "Сарыарқа"

Нарманбеттің отаршылдыққа жазған өлеңі: "Сарыарқа"

Алғаш Нарманбеттің өлеңдер жинағы қашан жарық көрді? (1939 жылы "Нарманбеттің өлеңдері" құрастырушы Е. Ысмайлов)

Нарманбет өлеңіндегі негізгі мәселе:

Жақсылық істе адамға,

Жақсы жол көрсет адамға.

Жазықсыз жанды жаулама,

Аш тазыдай жалақтап!  (Адамшылық)

Нарманбет Оманбетұлының Абай үлгісіндегі ағартушылық бағытта жазған өлеңі "Бала қайдан?" 

Нарманбет Орманбетұлы кезіккен ақын:  Абай

Шоқан Уәлиханов

Шоқан (Мұхаммедқанафия) Шыңғысұлы Уәлиханов - қазақтың тұңғыш ғалымы,

тарихшы, этнограф. географ, ＿ саяхатшы, ағартушы-демократ, әдебиетші,

фольклоршы, зангер.

Туған жері: қазіргі Қостанай облысы, Құсмұрын бекеті.

Жерленген жері: Алматы облысы, Алтынемел тауы баурайындағы Көшентоған

деген жер.

Еңбектері: "Тәңірі (Құдай)", "Қазақтардағы шамандықтың қалдығы" (1855);

"Жоңғария очерктері", "Қырғыздар туралы жазбалар", "Қазақтың халық

поэзиясының түрлері туралы", "Ыстықкөл сапарының күнделіктері", "Қытай

империясының батыс провинциясы және Құлжа қаласы" (1856-1857); "Сот

реформасы туралы жазбалар" (1863-1864) т. б.

"Қайғы Көрпеш-Баян сұлу", "Манас", "Семетей" т. б. жырларды жазып алған.

Ш.Уәлиханов өмір сүрген жылдар:  1835-1865

Ш.Уәлихановтың шын аты: Мұхаммедқанафия

Ш.Уәлихановтың туған жері:Қостанай облысы,Құсмұрын бекеті

Ш.Уәлихановтың балалық шағы өткен мекен: Сырымбет

Шоқанның әжесі Айқанымның   қасиеті: Қарадан шығып,хандық дәрежеге көтерілген

Ш.Уәлихановтың зираты :   Алтынемелде

Ш.Уәлиханов 1857 жылы Орыс Жағрапия қоғамының толық мүшесі: Семенов Тян-Шанскийдің ұсынысымен.

Шоқанның бойындағы   тамаша қабілеттің бірі: Суретшілік

 Ш.Уәлихановтың атқарған қызметі: Генерал-гумернатор Гасфорттың адьютанты

Ш.Уәлихановтың аға сұлтан болғысы  келген себебі: Халқын әкімдер  мен зорлықшыл  бай қазақтардан қорғағысы келді.

Ш.Уәлиханов мына хатын жолдаған: «Жергілікті сұлтандармен  ақсүйек қазақтардан шыққан байлармен  қазір аразбын». А.Г.Майковка

1852жылы Костылецкийдің көмегімен Шоқан Петербург  университетінің  профессорымен танысты: И.М.Березин

Ш.Уәлихановтың Омбы әскери  кадет корпусында оқыған  жылдары: 1847-1853ж

Ш.Уәлиханов кадет корпусын қай жылы,неше жасында бітірген: 1853ж. 18 жасында

Ш.Уәлихановтың досы : Г.И. Потанин

Шоқан туралы естелік қалдырған Г.И.Потанин:   Саяхатшы,географ,этнограф

Шоқан жалпы жолдастарына,соның ішінде маған,ол еріксіз «Европаға ашылған терезе» сықылдыболды»-деп Шоқанға арнап пікір жазған досы: Потанин 

Ш.Уәлихановтың қырғыз елін зерттеу экспедициясына қатысқан жылы : 1856ж

Ш.Уәлиханов өміріне қауіп төндірген ,бірақ аталған әлемге  әйгілеген   саяхаты :Қашқарияға саяхаты

Шоқан саяхатқа барған Қашқар провинсиясының  орналасқан орны :  Қытайда

Ш.Уәлихановтың Қашқарияға барңандағы лақап аты:   Әлімбай

Ш.Уәлихановт ың Қашқарға бару себебі : Өлкені зерттеуге

Ш.Уәлихановтың Құлжа қаласында  шұғылданған ісі: Жоңғария тарихымен шұғылдандына

Ыстықкөл сапарына,Құлжаға бірге барған Шоқанның  саяхатшы-географ досы: Семенов,Тян-Шанский

Ш.Уәлихановтың саяхатшы –географ досы: : Семенов,Тян-Шанский

Семейде жер аударылып келіп,Шоқанның досы болған  орыс жазушысы : Ф.М.Достаевский

Шоқанның әдеби зерттеу еңбектері қай жанрда жазылған : Хат,мақала,очерк

Ш.Уәлиханов туындысы: Жоңғария очерктері

Шоқанның қазақ халқының ауыз әдебиеті үлгілері мен славян халықтары мұраларының үндестігі  барын көрсеткен еңбегі: Жоңғария очерктері

Шоқанның Жоңғария очерктерінен алынған үзінді :   Адамның басынан салынған мұнаралар пайда бола бастады.

Ш.УәлихановтыңОрталық Қазақстан ,Жетісу мен тарбағатайды аралаған жылы:1855

Ш.УәлихановтыңОрталық Қазақстан ,Жетісу мен тарбағатайды аралап ,қазақ халқының тарихы ,әдет-ғұрпы ,діни үғымдары туралы жинаған материал еңбегі: Тәңірі,Қазақстандағы шамандықтың қалдығы.

«Қазақстандағы шамандықтың қалдығы» деген  еңбектің вторы: Ш.Уәлиханов 

«Көшпелі елдерді аң тәрізді жауыз тобыр санап ,беталды жүрген тағылардың есебінде түсінетін жалған ұғым қазірдің өзінде де Европада үстем болып келеді» деген пікірдің иесі: Ш.Уәлиханов.

Ш.Уәлихановтың 1863-1864 жылдың қысында Омбы қаласына барңан  мақсаты: Сот реформасын дайындауға.

Ш.Уәлихановтың халық жағдайын жақсарту үшін ең керекті деп айтқаны: Реформаны,оның ішінде экономикалық және әлеуметтік реформа

Ш.Уәлихановтың патша өкіметінің реформаларына қатысты ойын білдірген шығармасы:

Сот реформасы туралы жазбалар 

Сот реформасы туралы жазған: Ш.Уәлиханов

« Сот реформасы туралы жазбалар.», «Жоңғария очерктері»еңбектерінің авторы: Ш.Уәлиханов

Шоқан жазып алған ертегі:  Өлі мен тірінің достығы.

Шоқан өзі жинаған қазақтың ауыз әдебиеті-нұсқаларын, «Қозы Көрпеш-Баян сұлу» жырын берген профессор : Березин.

Ш.Уәлихановтың зерттеу еңбегінде қай ақынның есімі келтірілген : Нұрымбай.

Ш.Уәлихановтың   еңбектерінде аты аталатын жыршы- ақындар: Орынбай,Шөже,Жинақ.

«Қозы Көрпеш-Баян сұлу» жырын Шоқан жазып алған ақындар: Арыстанбай,Жанақ

Ш.Уәлихановтың     Жанақ ақынның айтуымен ең алғаш қағазға түсірген  жыры: «Қозы Көрпеш-Баян сұлу»

Ш.Уәлихановтың ең алғашқы жазып алған ауыз әдебиеті нұсқасы: «Қозы Көрпеш-Баян сұлу»

Шоқанның Ағытай   Арыстанбайдың аузынан жазып алған   шығармасы: «Қозы Көрпеш-Баян сұлу»

Ш.Уәлихановтың халық аңызына байланысты пікірі:  «Оңтүстік Сібір руларының тарихы туралы ескертпелер»,Халық аңыздары өмірмен ,шындықпен байланысты.

Мына жолдар алынған Шоқан Уәлихановтың еңбегі: «Едіге жыры 14-ғасыр соңындағы  оқиғаларға қатысты,бірақ 15 ғасыр басында құрастырылған»: Қазақтың халық поэзиясының түрлері

 Шоқан Уәлихановтың еңбегі.«Жыр дегеніміз –рапсодия.Ал жырламақ деген етістік,тақпақтап айту дегенді білдіреді:Қазақтың халық поэзиясының түрлері.

Ш. Уәлиханов «Көшпенділер философы» деп бағалаған:  Асан қайғыны.

 Шоқан қаншаға бөлген:   беске

Қазвқ өлеңінің құрылысын зерттеп,алғаш рет(« жыр,жоқтау,қара өлең,қайым өлең»деп бөліп құрастырған: Ш. Уәлиханов.

«Түркі тілдерінің ішіндегі ең тамашасы-қазақ өлеңдерінің нақышы деуге болады.Онда араб тіліндегідей жасанды,бояма сөздер жоқ,бұл таза тіл»,деп ой түйген ғалым: : Ш. Уәлиханов.

«Қазақтың батырлар жырының көбі Алтын Орда дәуірлерінде болғантарихи адамдар туралы .Соған қарағанда олар 14,15,16 ғасырларда жасалған сияқты» Кімнің сөзі: Ш. Уәлиханов.

Шоқан жазып алған жыр: Манас

Шоқанның әдебиетші ғалым екндігін танытатын туындысы : Манас 

Ш.Уәлихановтың Манас жырын зерттеуі жайлы айтуға болады: «Манасты»бірінші боп баспаға ұсынып,жұртшылығына таныстырды.

Шоқанның пікірі: «Манас»-даланың «Илиадасы»тәрізді.

Шоқаннығ Қырғыздардың ескі мифтерінен ,аңыздарынан,ертегілерінен жиналып,бір адам төңірегіне топталған энциклопедия»-деген пікірі  қай шығармаға байланысты:  Манас

Ш. Уәлиханов Әулиеатаға қай жылы  кімнің шақыруымен  келген: 1864ж.Черняев

Ш.Уәлихановтың   генерал Черняевтан бөлініп кету себебі:   Жергілікті халыққа жасаған зорлығына төзбегендіктен 

«Современник»журналы 1864 жыл №6 саны Ш. Уәлиханов жайында «бұратана халықтың арасында бұрын-соңды ондай адам болған емес»-деуінің себебі: Күш-жігерін мойындағаны

Шоқан туралы «Ш. Уәлиханов  Шығыстану әлеміне құйрықты жұлдыздай  жарқ етіп шыға келгенде »- деп басталатын ойдың иесі : Н.Веселовский 

Шоқанды «Қазақтар туралы жазатын орыс әдебиетшісі»деп айтқан:  Орыс оқымыстылары

Ш. Уәлиханов өміріне арнап  пьеса,роман жазған қаламгер:С.Мұқанов

 Ш. Уәлиханов  туралы тұңғыш көркем шығарма жазған жазушы:  С.Мұқанов

 Ш. Уәлиханов мүраларын айрықша зерттеген адам: С. Мұқанов

Қазақ ғалымдарының ішінде Шоқан туралы тқңғыш көлемді  зерттеу жасаған : С.Мұқанов

«Ш.Уәлиханов » пьесасы сахнаға қойылған жыл:       1954ж

Сапарғали Бегалиннің Шоқан Уәлихановқа арнаған туындысы : «Бала Шоқан»

 Ыбырай Алтынсарин /1841-1889/

Ыбырай Алтынсарин тұңғыш аудармашы, жазушы, ақын, ағартушы-ұстаз, тұңғыш оқулық авторы, тұңғыш мектеп ашушы, балалар әдебиетінің   негізін салушы.

Туған жері: Қазіргі Қостанай облысы, Алтынсарин ауданы 

Еңбектері: Көптеген өлеңдері мен әңгімелері , аудармалары;

Қазақ хрестоматиясы /1879, Орынбор/,  Мұсылмандық тұтқасы/қазан 1883/ Қазақ хрестоматиясы 1889,1896,1899ж. Махтуба деген атпен біраз қысқартылып, араб әрпімен басылды. 

1. Ыбырайдың өмір сүрген жылдары /1841-1889/
2. Ыбырайға тән сипат: / Қазақтың тұңғыш педагогы, ақын, жазушы/
3. Ы. Алтынсарин деректер бойынша : /Тұңғыш аудармашы, Ағартушы-демократ, Балалар әдебиетінің атасы/
4. Әкесі Алтынсары өлген соң Ыбырай тәрбиесінде болады: / Атасы Балғожа бидің/
5. Атасы Балғожа бидің Ыбырайға арнап жазған өлеңі / Үміт еткен көзімнің нұры, балам/
6. Шырағым, мұнда жүрсең не етер едің? Қолыңа құрық алып кетер едің. Тентіреп екі ауылдың арасында Жүргенмен не мақсатқа жетер едің?- деп жазған хаттың иесі кім және кімге арналып жазылған? / Балғожа бидің Ыбырайға арнап жазған хаты/
7. Үміт еткен көзімнің нұры, балам Жаныңажәрдем берсін Хақ тағалам. Атаң мұнда анаңмен есен-аман , Сүйіп сәлем жолдайды бүгін саған, - деп , Ыбырайға хат жолдаған адам: / Атасы Балғожа би/ 
8. Ыбырайды атасы Балғожа бидің оқуға берген мектебі: / Орынбордағы орыс-қазақ мектебі/
9. Ыбырай Алтынсарин оқыған Орынбордағы орыс-қазақ мектебінің ашылған жылы: / 1850ж/
10. Ы. Алтынсарин атасының көмегі арқылы танысқан ғалым, шығыс зерттеушісі: / В.В. Григорьев/
11. Ы. Алтынсарин орыс жазушыларының шығармаларын, еңбектерін оқып және ұлы адамдардың өмірі жайлы кітаптармен танысқан: /В.В. Григорьевтің көмегімен/
12. Мектепті бітіргеннен кейін Ы. Алтынсарин өз елінде қандай қызмет атқарған? / Тілмаштық/
13. Ы. Алтынсарин Орынбордағы  шекаралық комиссияда тілмаш болып ауысқан жыл /1859/
14. Мектеп ашу мақсатымен Ы.Алтынсарин 1860 жылы ауысты /Торғайға/
15. Халық ағарту ісіне дұрыс бағыт беруді сұрап, Торғай облысының соғыс губернаторынабаяндама жолдаған ағартушы: / Ы. Алтынсарин/
16. Ы. Алтынсариннің өзі сұранып, рұқсат алып мұғалім болуға барған мектебі қай қалада болған? / Торғайда/
17. Ыбырайдың ұйымдастырған тұғыш мектебі ашылған қаласы мен ашылған жылы :/ 1864 жылы Торғайда/
18. Ы. Алтынсарин арман еткен, 1864 жылы ашылған Торғай мектебіне оқуға келді: /14 бала/
19. ... Мен балаларды оқытуға қойға шапқан аш қасқырдай өте қызу кірістім, - деп жазған қазақ педагогі: Ы. Алтынсарин , Н. И. Ильминскийге 1864 ж жазған хатында 
20. Ы. Алтынсарин  Қазақтар мені құшағын жая қарсы алды. Мектепке балаларын беруге ынталы адамдар толып жатыр,- деп орыс досына хат жазған? / Н.И Ильминскийге/
21. Қазақтардың білімге қол жеткізетін ең басты құралы – мектеп . Бірақ даладағы мектептер шашылыңқы,сондықтан әлі пайдалы бола алмай отыр,әйтсе де олардың үміт күтері – мектеп,- деп Ы.Алтынсарин ... хат жазды:/Н.Илъминскийге/
22. Халық мектептері үшін ең керектісі – оқытушы,-деп жазған ағартушы:/Ыбырай/
23. Мектеп – қазақтарға білім берудің басты құралы,- деген сөздердің авторы:/Ы.Алтынсарин/
24. Тамаша жақсы педагогика құралдары да.ең жақсы үкімет бұйрықтары да,әбден мұқият түрде жүргізілген инспектор бақылауы да оқытушыға тең келе алмайды,деген пікірді айтқан:/Ы.Алтынсарин/
25. 1879 жылы Ы.Алтынсарин Торғай уезінде ашылған мектептер: /Торғай,Ырғыз,Троицк,Ақтөбе/
26. Ыбырай ашқан тұңғыш оқытушылар мектебі орналасқан қала: /Орск қаласында,1881жыл/
27. Ыбырайдың қыздар мектебін ұйымдастырған жері: /1887жылы,Ырғызда/
28. Ы.Алтынсариннің 1876жылы Петербург,Қазан қалаларына бару мақсаты: /Орыс ағартушыларының оқулықтарын зерттеуге/
29. Қазақтан шыққан тұңғыш кемеңгер дегн атқа ие болған ғұлама: /Ы.Алтынсарин/
30. Ы.Алтынсарин әңгімелерінің тақырып жағынан топқа бөлінуі: /1.Еңбек пен өнерге баулитын шығармалар/
31. Ы.Алтынсарин әңгімелерінің негізгі тақырыбы: /Еңбекті сүю және қадірлеу/
32. Ыбырайдың еңбекті сүюге шақырған шығармасы: /Әке мен Бала/
33. Аз жұмысты қиынсынсаң,көп жұмысқа тап боларсың деген түйін айтылған шығарма / Әке мен Бала/
34. Ы.Алтынсариннің тәрбие,адамгершілік тақырыбындағы әңгімелері: /Әке мен бала,Бақша ағаштары/
35. Бай баласы мен жарлы баласы әңгімесінің авторы: /Ы.Алтынсарин/
36. Ы.Алтынсариннің өмір үшін күресудің жолын білмейтін, шыдамсыз, еңбекке икемі жоқ жанның болатынын көрсеткен әңгімесі: /Бай баласы мен жарлы баласы/
37. Біраз жүрген соң-ақ күн кеш болады және біраздан соң,ымырт жабылып,жол көрінбеді.Түн болған соң,балалар екеуі де қорқайын деді,-деген үзінді Ы.Алтынсариннің қай шығармасынан алынған? /Бай баласы мен жарлы баласы/
38. Ы.Алтынсариннің Бай баласы мен жарлы баласы әңгімесінің кейіпкерлері /Асан мен Үсен/
39. Пышақтың сыртымен қатты ұрып еді,от шығып, мақта тұтанды. Бұл эпизод алынған Ы.Алтынсариннің әңгімесі: /Бай баласы мен жарлы баласы/
40. Ыбырай Алтынсариннің прозалық шығармасы: /Бақша ағаштары/
41. Бағып-қағуда көп мағына бар деп,ұрпақ тәрбиесіне көңіл бөлу қажеттігін көрсеткен Ы.Алтынсариннің әңгімесі: /Бақша ағаштары/
42. Ы.Алтынсариннің Салақтық деген әңгімесіндегі Кәрім неліктен ауырып қалды? /тазалыққа мән бермегендіктен/
43. Ы.Алтынсариннің Қыпшақ Сейітқұл әңгімесінің негізгі түйіні:/Елді отырықшылыққа,егіншелікке үгіттеу/
44. Ы.Алтынсариннің Қыпшақ Сейітқұл әңгімесіндегі оқиға орны: /Торғайдағы Қабырға өзені/
45. Ы.Алтынсариннің ұрлық,барымтаның түбі қорлық екенін дәлелдеген туындысы: /Қыпшақ Сейітқұл/
46. Асыл шөп, Қыпшақ Сейітқұл, Бақша ағаштары, Бір уыс мақта әңгімелерінің авторы: /Ы.Алтынсарин/
47. Ы.Алтынсариннің Асыл шөп әңгімесінің кейіпкерлері /Зылиха мен Бәтима/
48. Зылиха мен Бәтима деген екі қыз бала төбесіне бір-бір жәшік жеміс көтеріп,қалаға қарай келе жатыпты-мыс.Зылиха аһлап-уһлеп,Бәтима күліп,әзілдесіп келе жатады...Үзінді Ы.Алтынсаринннің қай шығармасынан? /Асыл шөп/
49. Ыбырайдың еңбекті сүюге.оқуға,өнерге шақырған шығармасы: /Талаптың пайдасы/
50. Петр патша туралы айтылатын Ы.Алтынсариннің әңгімесі: /Талаптың пайдасы/
51. Ы.Алтынсарин әңгімесі бойынша талаптың пайдасын көрген адам:/суретші бала/
52. Еңбекпен табылған дәмнің тәттілігі өзгеше болады,-дейтін Ыбырай әңгімелерінің кейіпкері: /Атымтай Жомарт/
53. Ы.Алтынсариннің халық аңызына жаңаша мазмұн берген әңгімесі: /Атымтай Жомарт /
54. Ыбырайдың үш адамның диалогына құрылған әңгімесі:/Таза бұлақ/
55. Ы.Алтынсариннің Таза бұлақ әңгімесінде:Бұлай болса,адамға да әбірет сол: Біреуге жақсылық етсең,ол жақсылығыңды ешкімге міндет етпе дегені болса керек,-деген сөздер бар.Осындағы әбірет сөзінің мәні/ Ғибрат,үлгі-өнеге/
56. Ыбыйрайдың әңгімелері :  /Әке мен бала, Асыл шөп, Мейірімді бала, Қыпшақ Сейітқұл,бақша ағаштары,Силинчи ханым/
57. Ы.Алтынсариннің әңгімелері: /Қыпшақ Сейітқұл,Аурудан аяған күштіек,Таза бұлақ./

Ы.Алтынсариннің еңбек тақырыбындағы әңгімелері: /Атымтай жомарт,Қыпшақ Сейітқұл,Әке мен бала//*** 

Ыбырайдың еңбекті сүюге шақырған шығармалары: (4)Өрмекші,

құмырсқа, қарлығаш"; *"Бай баласы мен жарлы баласы"; *"Дүние

қалай етсең табылады?»)

Алтынсариннің қай кейіпкері жібек матаны ойлап тапқан? ("Силинчи

ханым")

*** Ы. Алтынсариннің жібек мата мен аспалы көпірді ойлап тапқан зерек

жандар туралы шығармалары: (*"Силинчи деген ханым"; *"Зеректік"

• Мейірімді, рақымшыл болу сөз болған Ы. Алтынсариннің әңгімесі:

("Аурудан аяған күштірек")

Алтынсариннің ата-анаға мейірімділік және төзімділік туралы

шығармасы: ("Аурудан аяған күштірек")

"Шырағым қызым, әрдайым осындай рақымды бол, саған мұның үшін құдай рахым

етер." Бұл үзінді алынған Ы.Алтынсариннің әңгімесі: ("Шеше мен бала")

• Ыбырайдың "Зеректік" деген әңгімесінде ұста көпір салудың үлгісін

қандай жәндіктен үйренеді? (Өрмекшіден)

• Ыбырайдың "Батамен ер көгерер" деген түйін жасаған әңгімесі:

("Байұлы")

• Ы. Алтынсарин қай әңгімесінде "бар байлық адал еңбекпен зор

денсаулықта, дені сау адам бақытты" деген тұжырым жасайды? ("Мұңсыз

адам")

• Ыбырайдың өлеңдері: ("Өзен", "Өнер-білім бар жұрттар", "Кел,

балалар, оқылық!")

• "Таулардан өзен ағар сарқыраған" деп басталатын өзен көркін суреттеген

өлең: (Ы.Алтынсариндікі, "Өзен" өлеңінен)

Алтынсариннің жыл мезгіліне арнаған өлеңі: ("Жаз")

Таң атса, күн шығады мұнарланып,

Жаңбырлы булт шығар тұманданып.

Адамзат нұр ауасын судан жұтар,

Шөл тартқан айуандарша құмарланып, - деген үзінді Ы. Алтынсариннің қай

өлеңінің? («Жаз»)

"Сәуірде көтерілер рахмет туы,

Көрінер көк жүзінде қаз бен қуы.

Көктен жаңбыр, таулардан сулар жүріп,

Жайылар жер жүзіне қардың суы…" - деген өлең жолдары алынған

Ыбырайдың өлеңі: ("Жаз")

• Ы. Алтынсариннің әлеуметтік теңсіздік тақырыбына жазған өлеңі: ("Әй,

жігіттер")

• Ы. Алтынсарин "Береке кеткен елдерде" деген өлеңінде берекенің кетуі деп

есептеген әрекет: (Атаға ұл, анаға қыз қарсы келу)

Ыбырай Алтынсариннің ел билеуші әкімдердің мінез-құлқын, іс-әрекетін

сынаған өлеңі: ("Залым төреге")

Оразаның түбіне максим жетер,

Азған елдің түбіне тақсыр жетер.

Әділдіктен хан тайса, наным кетер,

Жылай-жылай жарлының малы кетер, - деген үзінді Ыбырайдың қай

өлеңінен? ("Залым төреге"")

• Ы. Алтынсариннің өлеңдерінің ұйқас түрі жағынан ұқсас келетіні: (Ауыз

әдебиетіндегі өлең-жырларға)

• "Қазақ хрестоматиясының" авторы: (Ыбырай Алтынсарин)

Ы. Алтынсариннің "Қазақ хрестоматиясы" басылып шықты: (1879 ж.

Орынборда)

*** Ы. Алтынсариннің "Қазақ хрестоматиясы" қандай тараулардан

құралды? (*Балалар өмірінен әңгімелер; *Адамдар өмірінен әңгімелер;

*Өлең-жырлардан үзінділер мен мақал-мәтелдер)

• Ы. Алтынсариннің "Қазақ хрестоматиясына" кірген біраз материалдарды

алған кітабы: (К. Д. Ушинскийдің "Детский мир", "Родное слово"

кітабы)

• Ы. Алтынсариннің "Қазақ хрестоматиясына" енген материалдардың

біразы алынған: (Лев Толстойдың балаларға арналған кітаптарынан)

• Ы. Алтынсарин "Қазақ хрестоматиясына" енген шығармаларды алған:

(Аударма және өз шығармалары)

• Ы. Алтынсариннің "Қазақ хрестоматиясына" енгізген эпосы:

(«Қобыланды батыр»)

• Б l.Алтынсариннің "Қазақ хрестоматиясына" кіргізгеніері: (Өлеңдер мен

әнгіме-новеллалар)

• Ыбырайдың еңбегіне сай келетін жауап: (Қазақ әдебиетіндегі тұңғыш

аудармашы)

• Ыбырай "Тулкі мен ешкі", "Сауысқан мен қарға" шығармаларын кімнен

аударған? (К.Ушинскийден)

• bl. Алтынсарин "Жаман жолдас" әңгімесін аударды: (Л.Н.Толстойдан)

• Ы!. Алтынсарин аудармасы: ("Үш ұры" Л.Н.Толстойдан)

*** ы. Алтынсариннің аудармалары: (*«Жаман жолдас»; *«Силинчи

ханым»; *«Бір уыс мақта»)

* *** Ы. Алтынсариннің Паульсоннан аудармалары: («Алтын шеттеуік»,

«Бір уыс мақта», «Тәкаппарлық», «Әдеп»)

6. *** Ы. Алтынсариннің Л.Толстойдан аудармалары: («Силинчи ханым»,

«Мұңсыз адам», «Данышпан қазы», «Үш ұры», «Жақсылыққа

жамандық", «Жаман жолдас»)

*** Б L.Алтынсариннің К.Ушинскийден аудармалары: («Түлкі мен ешкі»,

"Сауысқан мен қарға")

bl. Алтынсариннің И. Крыловтан аудармасы: ("Қарға мен түлкі")

bl. Алтынсариннің "Қазақ хрестоматиясына" енген өлеңдерінің негізгі

тақырыбы: (Оқу, білім)

bl. Алтынсарин "Қазақ хрестоматиясын" кай алфавиттің негізінде

Жасады? (Орыс)

Қазақ тілін орыҫ графикасына көшіруді тұңғыш ұсынған ағартушы-

педагог: (Ыбырай Алтынсарин)

Ы. Алтынсариннің "Қазақ хрестоматиясы" арналды: (Жас балалар)

Ы. Алтынсариннің "Қазақ хрестоматиясының" алғашқы беті ашылар

өлең: ("Кел, балалар, оқылық!")

• Үзіндідегі фигура түрі:

Кел, балалар, оқылық,

Оқығанды көңілге

Ықыласпен тоқылық… (Арнау)

". Сауысқанның тамағы

Шоқуменен табылған.

"Мал, дәулеттің байлығы,

Өнер-білім - бәрі де

Бір меұтасан, жоқ болар

Оқуменен табылған, "

Оқымыстың байлығы,

Күннен күнге көп болар, "

- деген өлең жолдары Ыбырайдың қай өлеңінен? ("Кел, балалар,

оқылық!")

• "Қазақ хрестоматиясына" енген өлеңдердің бірі: ("Өнер-білім бар

җұрттар")

• Ыбырайдың жастарға бата ретінде жазған шығармасы: ("Өнер-білім бар

жұрттар")

ЫLАлтынсариннің қазақ қауымына озық мәдениетті елдердің үлгі-өнегесі

көрсету идеясын ұстанған туындысы: ("Өнер-білім бар жұрттар")

" Өнер-білім бар жұрттар

Тастан сарай салғызды.

Айшылық алыс жерлерден,

Көзіңді ашып-жұмғанша,

Жылдам хабар алғызды, " - деген өлең жолдарының авторы:

(Ы. Алтынсарин)

• Ы. Алтынсариннің "Қазақ хрестоматиясына" енген ауыз әдебиеті

үлгісіндегі аңыз әңгіме: ("Лұқпан Хакім"); (және "Жиренше шешен","Тоз

бұлақ" аңыз әңгімелері, "Қара батыр", "Тазша бала", "Алтын айдар" ертегілері.

"Қобыланды батыр" жырынан үзінділер)

• Ыбырайдың орыс досы: (Ильминский)

• Ы. Алтынсариннің үнемі хат жазысып, пікірлесіп отыратын досы:

(Н. И. Ильминский)

• "Ыбырай Алтынсарин туралы естегілер" деген атпен Қазан қаласынан

басылып шыққан кітаптың авторы: (Н. И. Ильминский)

• Ы. Алтынсариннің "Мұсылмандық тұтқасы" еңбегін жазып шығаруына

себеп болған жағдайлар: (1. Қазақ жастарының

теріс бағытта түсіп кетпеуі үшін; 2. Қазақтың жазба тілінде татар

тілінің орынсыз етек алуына жол бермеу үшін)

• Ы. Алтынсариннің "Мұсылмандық тұтқасы" еңбегінің құндылығы:

(1. Мұсылман дінінің шариғат зандарынана тілінде түсінік беруі;

2. Діни терминдердің мән-мағынасын ашуға зер салуында;

3. Шариғат заңдарын күнделікті тіршілікпен байланыстыра талдауында)

Ы. Алтынсариннің "Мұсылмандық тұтқасы" еңбегін алғаш тарата

зерттеген ғалым: (Мекемтас Мырзахметов)

ы. Алтынсарин қай шығармасының кіріспесіне "Имансыз еткен

жақсылықтың пайдасы жоқ" деп жазған? (" Мұсылмандық тұтқасы")

• Ы. Алтынсарин туралы жазылған поэма: ("Дала қоңырауы", Ғафу

Қайырбеков (1928-1994)

Ы. Алтынсарин үлгісімен тәрбиелік мәндегі қысқа әңгімелер жазған

жазушы: (Спандияр Көбеев)

Абай Құнанбев (1845-1904)

"Қазақтың бас ақыны - Абай Құнанбаев. Одан асқан бұрын-соңғы заманда қазақ баласында біз білетін ақын болған жоқ… " (А.Байтұрсынов)

"…қазақ поэзиясының күн шуақты асқар биігі." "Абай лебі, Абай үні, Абай тынысы - заман тынысы, халық үні. Бүгін ол үн біздің де үнге қосылып, жаңғырып, жаңа өріс алып тұр. (М. Әуезов)

"Асыл сөзді іздесең,

Абайды оқы, ерінбе. " (С. Торайғыров)

"Абайды таныту арқылы біз Қазақстанды әлемге танытамыз, қазақ халқын танытамыз. Абай әрқашан біздің ұлттық ұранымыз болуы тиіс. (Н. Назарбаев)

Туған жері: қазіргі Шығыс Қазақстан облысы, Абай ауданы, Шыңғыс

тауының етегі.

Арғы атасы Ырғызбай (1744 ж.ш.-1785), атасы Өскенбай (1778-1850) – өз заманының атақты билері болған. Әжесі Зере (1785-187)).

Әкесі Құнанбай (1804-1896) -кезінде болыс, аға сұлтандық қызметтер атқарған.

шешен, терең ойлы, әділ ел басқарып, жұртына жақсылық жасаған. Меккеге қажылыққа барған, онда қазақтарға арнап үй салдырған; Анасы Ұлжан(1810-1887).

Құнанбай мен Күңкеден (Әйбөбек, өмір сүрген жылдары белгісіз) - Құдайберді(1829-1866);

Құнанбай мен Ұлжанның - Тәңірберді (Тәкежан, 1834-1906), Ысқақ (1841-1901).

Ибраһим (Абай, 1845-1904), Оспан (1852-1891);

Құнанбай мен Айғыздан (өмір сүрген жылдары белгісіз) - Қалиолла (1849-1870).

Ысмагул (1852-1931) деген жеті бала туған.

Қартайған шағында үйленген ең кіші әйелі Нұрғаным нан (т. ж. б. - 1911) ұрпақ жоқ.

Абай мен Ділдадан (1843-1924) - Ақылбай (1861-1904), Күлбадан (1862-1932),

Әкімбай (1866-1873), Әбдірахман (1869-1895), Магауия (1870-1904). Райхан

(1871-1896);

Абай мен Әйгерімнің (шын есімі - Шүкіман, 1856-1919) - Тұрағұл (1876-1934),Мекайыл (1884-1931), Ізкәйіл (1895-1929), Кенже (1901-1932).