Қaзaқcтaн тapиxы ПББ аттестация тест сұрaқ-жaуaп 1-нұсқа

Түрік қағанаты (552-603 ж)

Аумағы	Астанасы	Билеушілері	Қоғамдық құрлысы	Этникалық құрамы	Әлсіреу себептері
Алтайдан бастап, батыста Каспий теңізіне дейіңгі аралықты алып жатты	Суяб	Бумын Қара-Еске Мұқан Тобо Иштеми	Жоғарғы билеуші Қаған	Түрік қағанатының негізгі құрамы түркі тілдес халықтардан тұрды. Олардың ішінде басым көпшілігі теле (тирек) тайпалары құрады. Теле-түрік тайпаларының ортақ атауы	-Қағанат ішіндегі қарама қайшылықтардан 581 жылы қағанатта өзара соғыс басталды -Қытайдың шапқыншылығынан. Түрік қағанаты 603 жылы екіге Батыс және Шығыс Түрік қағанаты болып екіге бөлінді
Саяси тарихы	Болған оқиғалар
542 жылы 545 жылы 552 жылы 552 жылы 552-554 жылдары 570-580 жылдары 555 жылы 561-563 жылдары ҮІ ғ 70 жылдары ҮІ ғ ІІ жартысында	-«Түрік» этнонимі қытай жылнамаларында атала бастады -Түрік қолбасшысына, қытай елшісі келіп, көп ұзамай екі ел арасында қарым-қатынас орнады -Түріктер мемлекттік дәрежеге жетті, Жужан қағандығын талқандап Бумын қаған «елхан» деген атақ алды -Бумын қаған қаза болып оның інісі Қара-Еске қаған болды, Қара-Ескенің бастауымен түріктер Орхонның жоғарғы жағында -Букрат тауларында аварларды екінші рет жеңді -Қара-Ескенің інісі Мұқан қағанның тұсында жужандар мүлде бас көтере алмастай болып жеңілді. Осы кезден бастап түріктер Ұлы даланың Шығыстағы қожасына айналды -Түріктердің шығыстағы ықпалы күшті болды -Түріктер Арал теңізіне дейін жеткен -Эфталиттерді жаулап алды -Түрік қағанаты Солтүстік Кавказ бен Қара теңіздің Солтүстік жағалауына дейін үстемдік етті -Түрік қағанатының билігі Азияның біраз аймағын қамтыды

Шығыс Түрік қағанаты (682-744 ж)

Аумағы	Астанасы	Билеушілері	Қоғамдық құрлысы	Этникалық құрамы	Әлсіреу себептері
Қазақстан, Орта Азия, Шығыс Түркістан, Оңт Сібір жерлерін алып жатты		Құтылық (Елтеріс) Қапаған Білге Күлтегін Тоныкөк қолбасы	Жоғарғы билеуші Қаған	Түркі тілдес тайпалар	-Білге қаған мен Күлтегін мемлекетті дәуірлетті. -Қытаймен тиімді шарттарға қол қойды. 741 жылы -Білге қаған өлгеннен кейін қағанат әлсіреп ыдырай бастады.
Саяси тарихы	Болған оқиғалар
682 жылы 741 жылы	-Шығыс түріктері Қытаймен жүргізген соғыстың нәтижесінде Моңғолияда өз мемлекетін қалпына келтірді -Білге қаған өлгенен кейін мемлект ыдырай бастады

Батыс Түрік қағанаты (603-704 ж)

Аумағы

Астанасы

Билеушілері

Қоғамдық құрлысы

Этникалық құрамы

Әлсіреу себептері

Жетісу

Оңт шығысында: Іле, Шу өзендерінен бастап

Солт-батысында: Еділ мен Кубан өзенінің төменгі ағысына дейін

Оңт-батысында: Тарым, Амудария өзеніне дейінгі аралықты қамтыды

Суяб

Жазғы ордасы Мыңбұлақ

Тардуш (Дато)

Шегу (610-618 )

Тон (618-630)

Жоғарғы билеуші Қаған

Қаған сайлау Ұлықтың қолында берілді.

Қаған руынан шыққандар-Ябғу, Шад,Елтебер

Ябғу-қаған мұрагері

Шад-тайпа көсемі

Елтебер-ру басы

Сот ісін-бұйрықтар мен тархандар

Тархан-қала әкімі

Түменбасы-қолбасшы

Бектер-жергілікті жердегі қағанның тірегі

Селиф-салық жинаушы жергілікті адамдар атқарды

Қара бұдындар-қарапайым халық

Тат-құлдар

Будун сөзі-ел, халық деген мағынаны білдіреді. Негізгі этникалық саяси ұйытқысы-«Оң оқ Будун» немесе «оң тайпа»

Нушебилер мен дулуларды-Іле, Шу өзендері бөліп тұрды

-Ішкі-талас тартыс. --Қытай империясының қысымы

Саяси тарихы

Болған оқиғалар

610-618 жылдары

618-630 жылдары

627 жылы

630 жылдан бастап

634 жылы

640-657 жылдары

659 жылы

699 жылы

704 жылы

-Шегу қаған билік құрды

-Тон қаған билік құрды

-Тон қаған Византияға көмек беру үшін өзінің қалың қолын аттандырды

-Билік үшін күрес басталды (дулулар мен нушебилер)

-Нушеби тайпасының қолдауымен Ешбар Елтеріс қаған билікті өз қолына алды

-Дулулар мен Нушебилер арасындағы соғыс басталды

-Елдегі өзара тартысты көріп отырған Қытай Жетісуға басып кірді Ешбар қаған қолға түсіп соғыста, қаза болды

-Түргеш тайпалары күшейе бастады

-Қытайлықтармен соғыста түргеш тайпасының қағаны Үшлік жеңіске жетті

Түргеш қағанаты (704-756 ж)

Аумағы	Астанасы	Билеушілері		Қоғамдық құрлысы	Этникалық құрамы	Әлсіреу себептері
Жетісу, Іле, Шу, Талас алқаптары	Үлкен ордасы Суяб (Шу бойында) Кіші ордасы Күнгіт (Іле бойында) Сұлу қаған орданы Тараз қаласына көшірді	Үшлік Сұлу қаған (715-738 ж) Тұқарсан Құтшар Жыпыр		Қағанат 20 әкімшілік аймаққа бөлінді Әр аймақтар 7 мыңнан әскер жинады	Халқының құрамы түркі тілдес тайпалар сары және қара түргештерге бөлінді	-Ішкі-талас тартыс. Қытай империясының қысымы
Саяси тарихы	Болған оқиғалар
ҮІ ғ 717 жылы 737 жылы 720-721 жылдары 20 жылдай 748 жылы 751 жылы 749-753 жылдары 756 жылы	-Түргеш тайпалары Шу, Іле өзендері аралығындағы үлкен аймақты мекендеді Жетісудағы керуен жолдары олардың бақылауында болды. -Сұлу қаған Тан империясына баруы, екі ел арасында уақытша бейбіт келісімге келуге мүмкіндік туды -Сұлу қаған Тоқарстандағы қарлұқтармен біріге отырып арабтарды ойсырата жеңді. Арабтар Сұлуға «сүзеген», «мүйізді» деп ат қойған үнемі жеңіске жетуіне байланысты -Сұлудың әскербасшысы Күли шор Соғды жеріндегі арабтарды қуып шығып жеңіске жетті -Сары және қара түргештер арасындағы қатынас ушығып кетіп, өзара тартыстан әлсіреді -Қытай әскері Суябты жаулап алды -Тараз қаласына жақын жерде Атлах қаласында көмекке келген араб әскерімен қарлұқтар бірігіп, қытай әскерін талқандады. -Қара түргеш Жыпыр тархан биледі, оның тұсындада өзара соғыс толастамады -Түргеш қағанаты құлап, Атлах шайқасында жеңіске жеткен қарлұқтар билікке келді
Сұлу қағанның сыртық саясаты
Қытай империясы және Шығыс Түрік қағанатымен құдандалық арқылы келісімге келді			Көрші елдермен әскери келісім шарттар жасасты		Орта Азия халықтары менарабтарға қарсы күш біріктірді

Қарлұқ қағанаты (756-940 ж)

Аумағы		Астанасы	Билеушілері	Қоғамдық құрлысы	Этникалық құрамы	Әлсіреу себептері
Алтайдан бастап, батыста Каспий теңізіне дейіңгі аралықты алып жатты		Суяб	Білге Күл Қадыр хан	Жоғарғы билеуші Қаған	Үш жікіл, үш бескіл, бұлақ, көкеркін, тухси кірген. Сондай ақ лазана мен фаракия руларыда аталған	-Қағанатты ішкі талас-тартыстар мен билік үшін күрес әлсіретті.
Саяси тарихы	Болған оқиғалар
766-775 жылдары ҮІІІ ғ аяғында ІХ ғ 840 жылы ІІ ғасырға жуық 712-713 ж 751 жылы 940 жылы	-Қашғарияны жаулап алып шекарасын кеңейтеді -Қарлұқтар бірігіп мемлект құрды -Ұйғыр қағанатынан жеңіліс тапты -Қарлұқтар қырғыздармен бірігіп ұйғыр қағанатын талқандады -Қарлұқтар 200 жылдай арабтарға қарсы соғысты -Қарлұқтар арабтарға қарсы Соғды,Шаш, Ферғаналықтармен бірігіп соғысты -Атлах шайқасында арабтар мен қытай әскерінің арасында болған шайқаста,қарлұқтар арабтарды қолдап, қытай әскерін талқандады -Қашғардың түрік билеушілері Баласұғын қаласын басып алып, Қарлұқ қағанатын талқандайды
Қарлұқтардың арабтарға қарсы күресін екі кезеңге бөліп қарастыруға болады
І кезең	-Қарлұқтардың 712-173 жылдары Соғды, Шаш, Ферғаналықтармен бірігіп жүргізген күрес кезеңі. Бұл кезең қарлұқтар билікті 756 жылы өз қолдарына алғанға дейін жүргізілді.
ІІ кезең	-Қарлұқтар күресі ҮІІІ ғасырдың екінші жартысынан ІХ ғасырдың аяғына дейін созылды.

Оғыз мемлекеті (ІХ соңы-ХІ ғ басы)

Аумағы	Астанасы	Билеушілері	Қоғамдық құрлысы	Этникалық құрамы	Әлсіреу себептері
Сырдарияның орта және төмеңгі ағысында	Янгикент (жаңа Гузия)	Әли хан Шах Мәлік	Жоғарғы билеуші: Жабғу Жабғудың мұрагері: Инал Иналдың тәрбиешісі: Атабектер Әскербасы: Сюбашы Жабғудың кеңесшілері: Күл-еркін «Хатун» Жабғу әйелдері	М Қашғаридың дерегі бойынша 24 тайпадан тұрса. Әл Марвази оғыздар 12 тайпасы жөнінде ғана жазған	-Салжұқтармен көп жылыға созылған соғыс -Ішкі талас-тартыстар -Қыпшақтардың соққысынан
Саяси тарихы	Болған оқиғалар
ҮІ-ҮІІ ғасырларда ҮІІІ ғ ІХ 965 жылы 985 жылы Х ғ аяғы-ХІ ғ басында 1041 жылы 1043 жылы ХІ ғасырда 1220 жылы 1299 жылы	-Жетісу жерін мекендеді. Оғыздардың ата тегі-Жетісудан бастау алады -Оғыздарды Сырдарияға дейін ығыстырған Қарлұқтар -Оғыздар Қимақтар мен одақтасып, Кангар-Печенгтерді талқандады -Оғыз жабғуы Киев кінәзі Святославпн әскери одақ құрып, Хазар қағанатын талқандады -Орыс жылнамаларында кінәз Владимир торктармен (оғыздармен) одақтасып, Еділ бұлғарларына жорық жасағаны туралы айтылады -Әли ханның кезінде мемлекеттің жағдайы күрт нашарлайды -Шахмәлік Хорезмді жаулап алды -Шахмәлік селжұқтар қолынан қаза тапты -Мемлекетін құрып күшейе бастаған қыпшақтар, оғыздарды Сырдария мен Арал маңынан ығыстырды -Сырдариядан қоныс аударған түріктердің басшысы Ертоғурлдың баласы Осман (1282-1326 ж) Осман империясының негізін қалады -Оғыздар мен селжұқтар бірігіп, Кіші Азияда (Түркияда) Осман империясының негізін қалады

Қимақ қағанаты (ІХғ соңы-ХІ ғ басы)

Аумағы	Астанасы	Билеушілері	Қоғамдық құрлысы	Этникалық құрамы	Әлсіреу себептері
Қазақстанның солтүстік-шығыс, орталық аймақтарын алып жатты	Имақия (Ертіс бойында) Екінші астанасы Карантин (Алакөл бойында)		Жоғарғы билеуші:Қаған Бұл атақтан екі саты төмен: Ябғу Тайпа көсемдері: «Имек байғу» нмесе «қимақ ябғу Жеке айпа көсемдері: Шад түтік Қағанның 11 іс басқарушысы болды	Қимақ қағанатында: 7 тайпа болды Олар: Эймур, байандур, татар, ланиқаз, ажалар, және имек, қыпшақ Гардизидің дерегі бойынша 7 тайпадан тұрады. Олардың ең атақтылары қимақтар мен қыпшақтар дейді.	-Өз ішіндегі қайшылықтар, қыпшақ тайпасының көсемдерінің билікке таласуы -Орта Азиядағы көрші тайпалардың қақтығысынан
Саяси тарихы	Болған оқиғалар
ҮІІ ғ басында ҮІІІ ғ ІІ жартысынан ХІ ғ басында 766-840 жылдары 840 жылы ІХ ғасырдың соңында ІХ-ХІ ғасырларда Х ғ ІІ жартысында Х ғасырда	-Моңғолияның солтүстік-батысын мекендеген. Қытай деректерінде «Яньмо» деп атаған -Орталық Азиядағы түркі тілдес халықтардың арасында үлкен тарихи өзгеріс болды -Қимақтар Батыс Алтайға, Тарбағатай мен Алакөл ойпаты аумағына қоныстанды -Ұйғыр қағанаты ыдырағанан кейін оның құрамындағы біраз тайпалар, қимақ бірлестігіне енді -Қимақ қағанаты құрылды -Алғашқы патриархалдық-феодалдық мемлекет болды -Қимақтар Қарахан мемлекетіне шабуыл жасай бастады -Қимақ шоңжарлары ислам дінін қабылдай бастады

Қарахан мемлекеті (942-1212 ж)

Аумағы	Астанасы		Билеушілері	Қоғамдық құрлысы	Этникалық құрамы	Әлсіреу себептері
Жетісу, Шығыс Түркістан	Баласағұн (Сатұқ Боғра хан) тұсында Қашғар (Мұса хан) тұсында Мемлекетекіге бөлінген кезде: Шығыс хандық: Қашқар қаласы Батыс хандықта: Самарқан қаласы		Сатұқ Боғра хан (915-955 ж) Мұса хан Әли Арслан (960-990)	Жоғарғы билеуші: Хан Хан кеңесшісі қызметін: уәзірлерлер атқарды Ханның мемлекеттік саяси әкімшілік іс жүргізетін орны орда деп аталды. Икта-жер иеленудің бір түрі оны иеленуші иктадар деп аталған Вакфтық жер: дін басыларға берілген одан салық алынбаған Комендация: әлсіздің өз жерін күштінің қамқорлығына беруі	Этникалық құрамы түркі тілдес тайпалар кірді: жікіл,яғма,қарлұқ,оғыз,қаңлы,үйсін. Мемлекеттің құрылуында басты рөль атқарған тайпа: Қарлұқтар Қарахан билеушілері Яғма тайпасынан болды Тайпаның тотемі: Бура Жікілдер тотемі: Арыстан	Наймандар мен Хорезм мемлекетінің шапқыншылығынан құлады
Саяси тарихы		Болған оқиғалар
915-955 жылдары 955-960 жылдары 960 жылы 960-990 жылдары Х ғ ІІ жартысында Х ғасырда 992 жылы 996 жылы 999 жылы ХІ ғ 40 жылдары 1040 жылы 1089 жылы ХІІ ғ 30 жылдары 1141 жылы 1212 жылы		-Әли Арслан хан билік құрды-Сатұқ Боғра хан билік құрды -Билікті ханның баласы Мұс алады -Қарахан мемлекетінде Ислам мемлекеттік дін деп жарияланды -Әли Арслан хан алды -Самани әулетінің Орта Азиядағы билігі әлсірей бастады осыны пайдалаанған Қарахан мемлекеті батысқа жорық жасады -Қарахандықтар Орта Азияға жорығы қайтадан басталды -Хасан Боғра ханның баласы Жүсіп Хотанды басып алды -Әли Арслан ханның баласы Насыр Ибн Әли Мауареннахрға аттанды -Қарахан мемлекеті Ғазнеуи әулетімен одақтасып Саманилерді Бұқар қаласының маңында талқандап, Мауареннахрды басып алды -Ибраһим ибн Насыр-Әли тегінің балаларына қарсы күресте жеңіп шығады -Тамғаш Бурахан атағын қабылдап Мауараннахрға толық билігін орнатады -Батыс хандықтың орталығы Самарқанды алып, одан соң Бұхараны басып алды -шығыстан қарақытайлар Жетісуға басып кірді -Самарқан қаласына жақын Қатуан даласында болған шайқаста салжұқтар мен қарахан әскерін ойсырата жеңді -Батыс қарахан мемлекетінің ханы қаза болып Хорезмшах Мұхаммед Қарахан мемлекетін біржолата құлатты

Қарақытайлар (1125-1212ж)

Аумағы	Астанасы	Билеушілері	Қоғамдық құрлысы	Этникалық құрамы	Әлсіреу себептері
Жетісу	Баласағұн қаласына жақын жерде Ғұз ордасы	Елюй Даши Табуян Иле	Жоғарғы билеуші: Гурхан Бұл мемлекеттін басқарудағы ерекшелігі әйел адамдарда мұрагер бола алды	Қытай дерктері бойынша қарақытайлар Орталық Азиядағы Солт Моңғолия, Солт Қытай Манчжурия өлкесін мекендеген «қидан» тайпалары	Найман ханы Күшілік пен Хорезмшахтың шабуылдарынан құлады
Саяси тарихы	Болған оқиғалар
Х ғасырда 924 жыл 1125 жылы 1143 жылы 1155 жылы ХІІ ғ 40 жылдары 1137 жылы 1141 жылы 1171-1172 жылдары 1198-1204 жылдары 1208 жылы 1210 жылы 1212 жылы	-Қидандықтардың батысқа қарай жылжыған бір бөлігі мұсылман деректерінде «қарақытайлар» деп аталған -Алтайдан Тынық мұхитқа дейіңгі аумақты алып жатқан қидандардың Ляо мемлекеті 1125 жылы құлағаннан кейін Елюй Даши бастаған 40 мың түтін қидандар Жетісу жеріне келіп қоныстанды -Қидандар Шығыс Қарахандықтардың жерін басып алды -Елюй Даши қаза болғаннан кейін, таққа әйелі Табуян отырды -Елюй Дашидің қызы Бұсұған отырды -Қарахан мемлекетінің Орталық Азиядағы жерлерін басып ала бастады -Ходжент жанында Қарахан әскерлеріне соққы берді Самарқан қаласына жақын жерде Қатуан даласында болған шайқаста да жеңіске жетіп Бұхар қаласын басып алып бүкіл Мауареннахрға толық билігін орнатты Хорезм жеріне қайта жорыққа шықты себебі: Келісім шартты бұзып, төлемнен бас тартуы Қарақытайлар Хорезм мемлекетімен келісім жасай отырып. Ауғанстан жеріндегі гурид тайпаларына соққы берді. Бірақ Хорезм шахының опазыздығынан жеңілді Қарақытайлар шығыста Наймандардан жеңілді Хорезм шахы қарақытайларға қарсы шығады Сонымен екі жақты соққыға ұшыраған Қарақытай мемлекеті құлайды